Trong bối cảnh giáo dục Việt Nam đang hướng tới sự minh bạch và chuyên nghiệp hóa, Thông tư 29/2024/TT-BGDĐT của Bộ Giáo dục và Đào tạo đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong quản lý hoạt động dạy thêm.

Theo đó, bất kỳ cá nhân nào tổ chức dạy thêm có thu tiền đều phải đăng ký hộ kinh doanh cá thể hoặc thành lập doanh nghiệp theo quy định của Luật Doanh nghiệp 2020. Mục tiêu rõ ràng: chấm dứt tình trạng “chui” của các lớp học thêm, đảm bảo minh bạch tài chính và kiểm soát chất lượng giảng dạy.

Tuy nhiên, phía sau ý định tốt đẹp ấy là những bất cập sâu sắc, đặc biệt khi đẩy giáo viên những người vốn dĩ là viên chức nhà nước vào vai trò doanh nhân “bất đắc dĩ”.

Việc “gánh vác” trọng trách doanh nghiệp không chỉ là thủ tục hành chính đơn thuần, mà còn là gánh nặng tài chính, pháp lý và tinh thần, có nguy cơ làm méo mó bản chất của hoạt động dạy thêm.

Thông tư 29 yêu cầu cơ sở dạy thêm quản lý tài chính theo pháp luật về kế toán, thuế và ngân sách (Điều 7 khoản 3), nghĩa là phải tuân thủ đầy đủ Luật Kế toán 2015 và Luật Quản lý thuế 2019.

Trước hết, cần nhìn nhận rõ về sự xung đột cơ bản giữa bản chất nghề nghiệp của giáo viên và yêu cầu kinh doanh theo Thông tư 29. Giáo viên công lập, theo Luật Viên chức 2010 (sửa đổi, bổ sung 2019), bị cấm đứng tên đăng ký kinh doanh để tránh xung đột lợi ích và đảm bảo tính liêm chính trong môi trường công.

Do đó, họ không thể trực tiếp đăng ký hộ kinh doanh cho lớp học thêm tại nhà hay trung tâm nhỏ. Giải pháp duy nhất là thành lập công ty TNHH hoặc cổ phần, một mô hình dành cho các hoạt động thương mại quy mô lớn. Điều này ngay lập tức biến một lớp học hỗ trợ 5 đến 10 học sinh thành một “doanh nghiệp giáo dục” với đầy đủ trách nhiệm pháp lý.

Thông tư 29 thiếu linh hoạt trong áp dụng "một quy củ cho tất cả", bỏ qua sự đa dạng quy mô hoạt động dạy thêm.

Không chỉ dừng ở việc nộp hồ sơ tại Sở Tài chính, giáo viên phải chứng minh vốn điều lệ tối thiểu (thường từ 10 triệu đồng trở lên), chuẩn bị điều lệ công ty và cam kết tuân thủ các quy định về lao động, tài chính. Đây không phải là sự hỗ trợ cho giáo viên mà là một rào cản vô hình, khiến nhiều người vốn quen với bảng đen và phấn trắng phải đối mặt với những khái niệm xa lạ như “báo cáo tài chính hợp nhất” hay “hệ thống kế toán kép”.

Bất cập lớn nhất nằm ở gánh nặng chi phí vận hành, biến hoạt động dạy thêm từ nguồn thu nhập bổ sung thành một “cơn lốc” tài chính. Theo quy định, việc thành lập công ty đòi hỏi lệ phí đăng ký từ 100.000 đến 300.000 đồng, cộng với chi phí công chứng hồ sơ khoảng 500.000 - 1.000.000 đồng.

Nhưng ngay từ năm đầu, thuế môn bài đã “đánh úp” với mức 1-3 triệu đồng tùy vốn điều lệ, chưa kể phí kiểm toán định kỳ (khoảng 5-10 triệu đồng/năm cho doanh nghiệp nhỏ). Nhưng chi phí thực sự “khủng khiếp” đến từ bộ máy kế toán, yếu tố bắt buộc theo Luật Kế toán 2015.

Trong khi trung tâm lớn có thể dễ dàng hấp thụ chi phí doanh nghiệp, thì lớp học tại nhà là hình thức phổ biến của giáo viên nhằm hỗ trợ học sinh yếu lại bị "đánh đồng" như mô hình thương mại.

Cụ thể, giáo viên phải thuê kế toán viên hoặc dịch vụ bên ngoài với mức 1,5 - 3 triệu đồng/tháng, tương đương 18-36 triệu đồng/năm. Tại sao kế toán lại trở thành “gánh nặng”? Bởi mọi giao dịch, dù nhỏ như thu học phí 500.000 đồng/học sinh đều phải được ghi nhận, kê khai thuế giá trị gia tăng (GTGT) nếu doanh thu vượt 100 triệu đồng/năm (tỷ lệ 5-10%) và thuế thu nhập doanh nghiệp 20% trên lợi nhuận.

Chưa hết, các khoản phát sinh như bảo hiểm xã hội cho nhân viên (nếu có), phí phòng cháy chữa cháy (10-20 triệu đồng ban đầu), hay thuê mặt bằng (3-10 triệu đồng/tháng nếu không dạy tại nhà) nhanh chóng đẩy tổng chi phí duy trì lên hàng chục triệu đồng/năm. Với thu nhập dạy thêm trung bình chỉ 10-20 triệu đồng/tháng cho lớp nhỏ, lợi nhuận thực tế có thể bị “ăn mòn” hơn 50%, biến nỗ lực của giáo viên thành một cuộc “đầu tư lỗ lãi”.

Hơn nữa, Thông tư 29 còn cho thấy một nghịch lý về gánh nặng hành chính, nơi giáo viên bị buộc phải “chơi” theo luật chơi của doanh nghiệp mà không có sự chuẩn bị. Theo Luật Quản lý thuế 2019, doanh nghiệp phải nộp báo cáo tài chính hàng quý, quyết toán thuế hàng năm và tuân thủ các chuẩn mực kế toán Việt Nam (VAS).

Đối với giáo viên, những thủ tục này không chỉ phức tạp mà còn xa lạ từ lập bảng cân đối kế toán, phân loại tài sản cố định (như bàn ghế lớp học), đến kê khai hóa đơn điện tử cho từng khoản thu. Không có kế toán nội bộ, họ phụ thuộc hoàn toàn vào dịch vụ bên ngoài, từ đó tạo ra thêm một “vòng lặp” chi phí.

Thêm vào đó, quy định về mã ngành kinh doanh (theo Quyết định 27/2018/QĐ-TTg) chưa đầy đủ cho hoạt động dạy thêm nhỏ lẻ, dẫn đến tình trạng hồ sơ bị từ chối hoặc phải “lách” bằng cách chọn mã ngành chung chung như “dịch vụ giáo dục khác”.

Giáo viên phải lập báo cáo tài chính hàng quý, quyết toán thuế hàng năm và tuân thủ hóa đơn điện tử cho từng khoản thu… là những công việc xa lạ với người quen cầm phấn hơn là sổ sách.

Điều này không chỉ làm chậm trễ quá trình mà còn tăng rủi ro pháp lý, nếu vi phạm mức phạt từ 5-15 triệu đồng theo Nghị định 41/2018/NĐ-CP, chưa kể trách nhiệm hình sự nếu bị quy kết trốn thuế. Kết quả là, thay vì tập trung vào việc nâng cao chất lượng giảng dạy, giáo viên bị cuốn vào vòng xoáy giấy tờ, biến lớp học thành “văn phòng kế toán thu nhỏ”.

Sâu sắc hơn, bất cập của Thông tư 29 nằm ở sự thiếu linh hoạt, áp dụng “một kích cỡ cho tất cả” mà không phân biệt quy mô hoạt động. Trong khi các trung tâm lớn với hàng trăm học sinh có thể dễ dàng hấp thụ chi phí doanh nghiệp, thì lớp học tại nhà của giáo viên – thường chỉ nhằm hỗ trợ học sinh yếu – lại bị “đánh đồng” như một doanh nghiệp thương mại.

Điều này đi ngược lại tinh thần của Luật Giáo dục 2019, vốn nhấn mạnh vai trò hỗ trợ của dạy thêm mà không khuyến khích thương mại hóa. Hậu quả tiềm ẩn là sự co hẹp nguồn lực giáo dục, nhiều giáo viên có thể chọn “hoạt động chui” để tránh rủi ro, dẫn đến thất thu thuế nhà nước và thiếu kiểm soát chất lượng; hoặc chuyển sang dạy trực tuyến – một hình thức vẫn phải kê khai thuế nhưng thiếu cơ chế giám sát rõ ràng.

Ngay cả khi chọn “lách luật” bằng cách nhờ người thân đứng tên công ty, giáo viên vẫn đối mặt với tranh chấp nội bộ hoặc trách nhiệm liên đới nếu doanh nghiệp phá sản. Tất cả tạo nên một “vòng lặp” tiêu cực, quy định nhằm minh bạch hóa lại vô tình thúc đẩy hành vi né tránh pháp luật, làm suy yếu niềm tin vào hệ thống quản lý giáo dục.

Giáo viên thay vì tập trung nâng cao chuyên môn thì lại bị cuốn vào vòng xoáy doanh nghiệp, biến lớp học thành "văn phòng kế toán". Ảnh: Internet

Tóm lại, Thông tư 29/2024/TT-BGDĐT, dù xuất phát từ nhu cầu quản lý chặt chẽ, đã vô tình biến giáo viên thành “doanh nhân bất đắc dĩ”, gánh vác trọng trách vượt quá khả năng chuyên môn và tài chính của họ. Các bất cập về chi phí, thủ tục và thiếu cơ chế đặc thù không chỉ tạo rào cản mà còn có nguy cơ làm “méo mó” sứ mệnh cao cả của người thầy.

Để chính sách thực sự hiệu quả, thì rất cần có một cuộc rà soát toàn diện như bổ sung mã ngành phù hợp, miễn giảm thuế cho quy mô nhỏ, hoặc xây dựng hệ thống đăng ký đơn giản hóa dành riêng cho giáo viên. Chỉ khi đó, dạy thêm mới trở thành cầu nối hỗ trợ học sinh, chứ không phải gánh nặng doanh nghiệp đè lên vai người “cầm phấn”.