- Thưa TS Nguyễn Ngọc Ân! Với tư cách là người làm trong ngành Giáo dục lâu năm và trong vai trò Chủ tịch Công đoàn Giáo dục Việt Nam, ông có những nhận định gì về Thông tư 29?

Thực tế, Thông tư 29 của Bộ Giáo dục và Đào tạo về dạy thêm, học thêm là một động thái rõ ràng, thể hiện quan điểm của lãnh đạo Bộ trong việc chấn chỉnh hoạt động dạy và học trong nhà trường. Mục tiêu của thông tư là nâng cao chất lượng giáo dục một cách hệ thống.

Dạy thêm, học thêm đã tồn tại từ lâu và có những tác động nhất định đến quá trình giáo dục. Do đó, theo tôi, việc ban hành Thông tư 29 là một động thái dứt khoát, thể hiện sự đổi mới trong chỉ đạo của ngành Giáo dục, phù hợp với bối cảnh hiện nay.

- Có ý kiến cho rằng thời điểm ban hành thông tư chưa hợp lý. Quan điểm của ông về vấn đề này như thế nào?

Việc ban hành Thông tư 29 diễn ra vào thời điểm có nhiều ý kiến tranh luận. Một số người cho rằng thời điểm này chưa hợp lý, bởi lẽ lệnh cấm dạy thêm, học thêm được áp dụng ngay trước kỳ thi chuyển cấp, thi tốt nghiệp và tuyển sinh đại học. Họ cho rằng nếu thông tư có hiệu lực sau các kỳ thi này thì sẽ hợp lý hơn, giúp học sinh có thời gian ôn luyện theo cách quen thuộc.

Tuy nhiên, tôi lại có góc nhìn khác. Nếu lùi thời gian ban hành, vấn đề dạy thêm, học thêm có thể bị chìm đi, rơi vào quên lãng, và một khi chỉ đạo không được triển khai kịp thời thì rất khó đưa vào thực tiễn. Do đó, việc ban hành ngay thời điểm này khiến giáo viên, nhà trường và đặc biệt là phụ huynh quan tâm nhiều hơn.

Mối quan tâm lớn nhất của phụ huynh là làm thế nào để con em họ có đủ kiến thức vượt qua kỳ thi khi không còn dạy thêm. Giáo viên cũng lo lắng vì học sinh đã quen với việc bổ sung kiến thức ngoài giờ học chính khóa. Những băn khoăn này đã tạo ra làn sóng tranh luận trong xã hội về chỉ đạo của ngành Giáo dục.

- Sau khi Thông tư 29 có hiệu lực, ông nhận thấy có sự thay đổi nào trong môi trường giáo dục?

Thực tế, việc triển khai Thông tư 29 đã nhận được phản ứng khác nhau từ các nhà trường. Qua khảo sát, chúng tôi nhận thấy tỷ lệ giáo viên và trường học đồng tình với thông tư khá cao. Điều này không khó hiểu, bởi không phải nơi nào cũng có dạy thêm, không phải giáo viên nào cũng tổ chức dạy thêm. Thậm chí ở nhiều địa bàn, để học sinh đi học chính khóa một cách tử tế, nghiêm túc cũng là khó khăn.

Nhìn chung, số lượng giáo viên không dạy thêm và các trường không tổ chức dạy thêm vẫn chiếm đa số. Tuy nhiên, những hình thức dạy thêm không đúng quy định trong thời gian qua đã làm ảnh hưởng đến đại bộ phận nhà giáo, người lao động trong ngành giáo dục. Chỉ một số ít trường hợp vi phạm nhưng lại khiến dư luận có cái nhìn không tốt, làm tổn thương những giáo viên tận tâm với nghề.

Chúng tôi cũng nhận thấy rằng đa số các ý kiến ủng hộ Thông tư 29, song vẫn có một bộ phận giáo viên và nhà trường phản ứng theo nhiều chiều. Họ lo ngại rằng nếu không dạy thêm, học sinh có thể khó đạt điểm cao hoặc đỗ vào những trường mong muốn. Đây là tâm lý chính đáng và cũng có phần tiếc nuối khi phải thay đổi cách làm quen thuộc.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy có nhiều nơi không tổ chức dạy thêm, nhưng nhờ giáo viên tận tâm, nhà trường quản lý tốt, học sinh vẫn có thể thi đỗ vào những trường đại học danh tiếng. Điều đó khẳng định rằng chất lượng giáo dục không chỉ phụ thuộc vào dạy thêm, học thêm, mà quan trọng hơn là cách tổ chức giảng dạy trong nhà trường.

- Như ông vừa phân tích, có hai luồng ý kiến khác nhau về Thông tư 29, cũng như thực tế đang tồn tại hai cách tiếp cận khác nhau trong dạy và học. Vậy theo ông, thách thức lớn nhất mà giáo viên hiện nay phải đối mặt là gì?

Thách thức lớn nhất đối với giáo viên lúc này chính là việc phải thay đổi cách dạy và tổ chức dạy học sao cho phù hợp, đồng thời đảm bảo truyền tải đầy đủ nội dung chương trình giáo dục phổ thông.

Một số giáo viên cho rằng chương trình hiện nay khá nặng, nếu chỉ dựa vào thời lượng trên lớp thì khó đảm bảo, nên họ buộc phải dạy thêm. Tuy nhiên, đây là góc nhìn cá nhân và chưa có cơ sở chứng minh rõ ràng. Chương trình giáo dục được xây dựng để áp dụng chung cho tất cả các giáo viên, học sinh và nhà trường trên khắp cả nước. Vậy tại sao có những nơi không dạy thêm vẫn hoàn thành tốt chương trình, trong khi một số nơi lại cảm thấy cần dạy thêm mới đáp ứng được? Điều này xuất phát chủ yếu từ cách thức tổ chức giảng dạy của từng giáo viên, có thể chưa thật sự khoa học hoặc chưa tối ưu trong việc thực hiện nhiệm vụ dạy học.

Bên cạnh đó, dạy thêm – học thêm đã tồn tại quá lâu, trở thành một thói quen không chỉ với giáo viên mà cả học sinh và phụ huynh. Dù nhà nước đã có những quy định chấn chỉnh, nhưng trước đây chưa thực sự quyết liệt, dẫn đến việc dạy thêm – học thêm dần trở thành điều đương nhiên ở một số địa bàn. Phụ huynh có tâm lý phó mặc việc học của con cho nhà trường và giáo viên, cứ học xong là phải đi học thêm để yên tâm. Giờ đây, khi Thông tư 29 được triển khai mạnh mẽ, phụ huynh bắt đầu lo lắng, giáo viên cũng có những băn khoăn và phản ứng.

Theo tôi, tác động lớn nhất của thông tư lần này chính là việc giáo viên cần thay đổi thói quen làm việc. Họ cần nghiêm túc hơn, trách nhiệm hơn và khoa học hơn trong việc truyền tải nội dung chương trình ngay trong thời gian giảng dạy chính khóa. Khi giáo viên thay đổi cách tổ chức dạy học một cách hợp lý, có phương pháp phù hợp thì học sinh hoàn toàn có thể tiếp thu kiến thức mà không cần phụ thuộc vào dạy thêm.

- Ông có nghe nói về việc một số giáo viên đang tìm cách “lách luật” để duy trì thu nhập của mình hay không?

Thực tế, vấn đề này đã được một số phương tiện truyền thông phản ánh, thậm chí có nơi coi đó như một trào lưu. Tuy nhiên, tôi cho rằng đây không phải là một trào lưu, mà chỉ là những trường hợp cá biệt. Việc truyền thông nhìn thấy một số ít trường hợp và khái quát thành một hiện tượng phổ biến là chưa chính xác.

Qua quá trình khảo sát thực tế, chúng tôi nhận thấy việc dạy thêm để tăng thu nhập chỉ chiếm một phần nhỏ trong tổng số giáo viên. Hiện nay, thu nhập của giáo viên so với trước đây đã được cải thiện đáng kể. Chúng tôi vừa đi Cần Thơ để khảo sát về dạy thêm, học thêm. Giáo viên ở đây có nói rằng: “Thu nhập hiện nay về cơ bản đã đảm bảo và không hề thấp so với mặt bằng chung”. Vì vậy, không thể nói rằng cấm dạy thêm, học thêm sẽ ảnh hưởng đến thu nhập của tất cả giáo viên, hay tất cả giáo viên đều trông chờ vào việc dạy thêm để tăng thu nhập. Đây là một nhận định không chính xác.

Còn về việc “lách luật”, theo tôi, đây chỉ là một hiện tượng rất nhỏ. Giáo viên là những người có lòng tự trọng, họ sẽ không đánh đổi danh dự và trách nhiệm nghề nghiệp chỉ vì thu nhập. Nếu có những dấu hiệu giáo viên “lách luật”, phần lớn cũng xuất phát từ trách nhiệm của họ đối với học trò, khi mà các quy định về dạy thêm, học thêm chưa thực sự bao quát hết mọi hoàn cảnh thực tế.

Chẳng hạn, có những học sinh cần được hỗ trợ đặc biệt, nhưng quy định hiện tại chưa giải quyết được một cách thỏa đáng. Giáo viên, với vai trò là người hiểu rõ nhất năng lực và khó khăn của học trò, không thể giao học sinh của mình cho người khác dạy mà không theo sát quá trình học tập. Do đó, có những trường hợp giáo viên vẫn cố gắng hỗ trợ học trò, hoặc tiếp tục ôn tập cho học sinh của mình. Vì vậy, nếu có hiện tượng “lách luật” thì cũng không hẳn là vì mục đích tăng thu nhập.

Điểm cuối cùng, và cũng rất quan trọng, đây chính là trách nhiệm của tổ chức Công đoàn trong việc nâng cao nhận thức pháp luật cho giáo viên. Một số trường hợp có thể vi phạm do chưa hiểu rõ các quy định pháp luật, không phải vì cố tình. Chúng tôi đã chỉ đạo các công đoàn cơ sở trong các trường học tuyên truyền, hướng dẫn để giáo viên nắm rõ và thực hiện đúng quy định. Còn nếu ai cố tình vi phạm, chắc chắn sẽ bị xử lý theo quy định của pháp luật.

- Công đoàn đã vào cuộc về vấn đề này, nhưng theo ông, còn cách nào để giải quyết triệt để tình trạng dù chỉ là một bộ phận nhỏ giáo viên vẫn có hành vi vi phạm hoặc chưa thực hiện đúng quy định?

Giải pháp triệt để nhất, bên cạnh vai trò tuyên truyền, phổ biến của công đoàn, chính là phải có sự giám sát chặt chẽ. Cần nhấn mạnh một điều: Thông tư 29 không cấm dạy thêm, học thêm, nhưng dư luận và một số giáo viên lại hiểu sai rằng đây là lệnh cấm hoàn toàn. Thực tế, thông tư chỉ cấm những hành vi dạy thêm, học thêm sai quy định - như ép buộc, gây áp lực để học sinh phải theo học thêm. Khi hiểu đúng bản chất vấn đề, chúng ta sẽ thấy dạy thêm, học thêm vẫn có thể diễn ra một cách minh bạch, không ảnh hưởng đến uy tín ngành giáo dục, đồng thời giúp nâng cao chất lượng giảng dạy.

Học thêm là một nhu cầu tất yếu của học sinh, và dạy thêm cũng là nhu cầu chính đáng của giáo viên. Nhưng nếu ai đó lợi dụng dạy thêm để trục lợi, ép buộc học sinh, biến nó thành công cụ "làm tiền" phụ huynh, làm tổn hại đạo đức nhà giáo, thì đó là hành vi sai trái, vi phạm quy định của ngành Giáo dục cũng như nguyên tắc khoa học giáo dục.

Để dạy thêm, học thêm đi vào đúng quỹ đạo, điều đầu tiên là giáo viên phải hiểu đúng các quy định. Thứ hai, giáo viên hoàn toàn có thể phát huy năng lực chuyên môn để hỗ trợ học sinh một cách hợp pháp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục thay vì loay hoay tìm cách “lách luật”.

Một yếu tố quan trọng khác là cần có sự hỗ trợ từ các địa phương để giúp các nhà trường tổ chức các lớp học ngoài giờ chính khóa đúng quy định. Bộ Giáo dục và Đào tạo, Công đoàn Giáo dục Việt Nam đã kiến nghị địa phương có chính sách hỗ trợ tài chính để trường học có thể mời giáo viên giỏi giúp đỡ học sinh yếu kém, bồi dưỡng học sinh giỏi. Hiện nay, kinh phí của các trường còn hạn chế, trong khi nhu cầu học thêm là chính đáng: học sinh yếu cần được hỗ trợ, học sinh giỏi cần được bồi dưỡng, giáo viên có năng lực cần được tạo điều kiện để phát huy. Đây là mô hình tổ chức dạy thêm, học thêm chính thống, bài bản và đúng quy định.

Qua khảo sát thực tế, chúng tôi nhận thấy tỷ lệ giáo viên vi phạm quy định dạy thêm là rất nhỏ. Ngược lại, có rất nhiều giáo viên hy sinh thời gian, thậm chí cả tiền bạc để giúp học trò học tốt hơn. Khi đi thực tế tại Cần Thơ, tôi khảo sát ba trường và cả ba trường đều không tổ chức dạy thêm, học thêm. Khi đặt câu hỏi: “Theo thầy cô, có nên dạy thêm, học thêm không?”, phần lớn giáo viên trả lời không, bởi từ trước đến nay họ không dạy thêm, học trò vẫn học tốt và đỗ đạt.

Nhiều giáo viên thực sự yêu nghề, thương học trò, sẵn sàng dạy miễn phí, thậm chí mời học sinh ăn cơm, hỗ trợ các em có hoàn cảnh khó khăn. Ngay tại Hà Nội, có nhiều giáo viên vẫn âm thầm làm điều đó. Nhưng xã hội thường chỉ nhìn vào một vài trường hợp cá biệt, rồi quy chụp thành hiện tượng chung.

- Nhiều giáo viên cho rằng quy định cấm thu phí dạy thêm đối với học sinh chính khóa cần được xem xét lại. Ông nghĩ sao về điều này?

Về nguyên tắc, bất kỳ khoản thu phí nào cũng phải có lý do chính đáng, đúng quy định pháp luật và quan trọng nhất là nhận được sự đồng thuận. Khi nói đến việc thu phí từ học sinh, có rất nhiều khía cạnh cần cân nhắc. Nếu chỉ đơn thuần mở ra cơ chế thu phí mà không có sự kiểm soát, rất dễ dẫn đến biến tướng. Mặt khác, giáo viên hoàn toàn có thể dạy thêm ở lớp họ phụ trách mà không thu phí nhưng chứng minh rất khó.

Vì vậy, theo tôi, quy định không thu phí từ học sinh chính khóa ở thời điểm hiện tại là hoàn toàn hợp lý.

Quay trở lại câu chuyện về nghề giáo, ai đã chọn nghề này thì ít ai đặt kỳ vọng vào việc làm giàu. Nhưng điều đó không có nghĩa là giáo viên không quan tâm đến thu nhập. Nếu không đặt vấn đề về thu phí, không bàn đến chuyện tiền bạc, thì thay vào đó, cần có những chính sách đãi ngộ thỏa đáng cho giáo viên. Nhà nước đã và đang nỗ lực, địa phương cũng vào cuộc, giáo viên cũng đang cố gắng - vậy hãy chia sẻ với họ, hỗ trợ họ để họ có thể làm tốt công việc của mình. Thay vì thu phí từ học sinh, hãy để nhà nước đầu tư.

Tuy nhiên, cũng cần nhìn nhận một khía cạnh khác: nếu học sinh thấy thầy cô giáo của mình quá khó khăn, chật vật trong cuộc sống, điều đó cũng ảnh hưởng rất lớn đến môi trường giáo dục và sự phát triển nhân cách của các em. Một người thầy phải có cuộc sống ổn định, đàng hoàng, thì mới tạo ra một môi trường học tập tích cực. Vì vậy, những giáo viên làm thêm, dạy thêm đúng quy định để cải thiện thu nhập, nâng cao chất lượng giảng dạy, tạo hình ảnh đẹp trong mắt học trò - tôi cho rằng đó là điều hoàn toàn chính đáng.

Thậm chí, nếu thầy cô giáo có thể làm giàu bằng chính nghề của mình, điều đó sẽ góp phần truyền cảm hứng cho học trò, giúp các em yêu nghề giáo hơn, thấy rằng dù vất vả, khó khăn nhưng nếu có năng lực, vẫn có thể thành công. Đừng bắt nghề giáo lúc nào cũng phải gắn với hình ảnh khổ hạnh, vất vả, đáng thương - một môi trường như vậy sẽ rất tội nghiệp.

Với quan điểm của công đoàn, tôi cho rằng nhà giáo hoàn toàn có thể làm giàu bằng chính nghề nghiệp của mình, miễn là không vi phạm quy định. Đã có rất nhiều giáo viên làm được điều đó một cách chính đáng: họ giỏi, họ thu hút được học sinh, họ sẵn sàng chia sẻ, và nhờ đó có thu nhập tốt từ chính công việc của mình.

Quan trọng hơn, nghề giáo hiện nay đã được quan tâm nhiều hơn, thầy cô giáo cũng đang chủ động làm đẹp hình ảnh của mình, khẳng định vị thế của nghề dưới con mắt của xã hội, và đặc biệt là trong lòng học sinh.

- Liệu việc kiểm soát dạy thêm có thể dẫn đến tình trạng giáo viên “bán cái”, tức là không truyền đạt hết kiến thức trên lớp để học sinh buộc phải tìm đến các lớp học thêm? Ông nghĩ sao về vấn đề này?

Hiện tượng này có tồn tại nhưng chắc chắn không phổ biến. Chúng tôi đã thực hiện nhiều cuộc khảo sát, trao đổi trực tiếp với giáo viên trên tinh thần công đoàn là tổ chức bảo vệ giáo viên, lắng nghe giáo viên phản ánh khó khăn thực tế. Qua các cuộc làm việc với giáo viên ở Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh - hai địa phương có nhiều biến động về dạy thêm, học thêm - chúng tôi nhận thấy đa số giáo viên đều có tâm huyết với nghề, tận tâm với học sinh.

Những nỗ lực và cống hiến của giáo viên ít khi được lan tỏa rộng rãi, trong khi dư luận lại dễ dàng tuyệt đối hóa một vài trường hợp tiêu cực, biến chúng thành hiện tượng chung. Điều này vô tình khiến toàn ngành giáo dục bị hiểu sai. Thực tế, nếu một giáo viên có dấu hiệu không giảng dạy đầy đủ trên lớp để ép học sinh học thêm, trách nhiệm đầu tiên thuộc về hiệu trưởng và lãnh đạo nhà trường. Giáo viên vi phạm chắc chắn sẽ bị xử lý.

Nhìn ở góc độ tích cực hơn, giáo viên phải giảng dạy trong khung thời gian cố định, một tiết học 45 phút. Với những giáo viên có chuyên môn tốt, họ hoàn toàn có thể truyền đạt đầy đủ kiến thức trong thời gian này. Nhưng với những giáo viên chưa thực sự xuất sắc, họ có thể gặp khó khăn trong việc truyền tải hết nội dung bài học, vô tình dẫn đến cảm giác "không đủ thời gian", khiến học sinh cần tìm kiếm các lớp học thêm. Tôi cho rằng vấn đề này liên quan nhiều đến năng lực giảng dạy hơn là chủ ý "giữ bài" để dạy thêm.

- Công đoàn có biện pháp nào để tham gia giải quyết vấn đề trên hay không, thưa ông?

Công đoàn có trách nhiệm hỗ trợ nâng cao năng lực giáo viên, giúp họ có đủ khả năng truyền đạt nội dung bài giảng một cách hiệu quả trong thời gian quy định. Một giáo viên giỏi có thể dạy hết nội dung trong 40 phút và dành 5 phút còn lại để củng cố kiến thức. Nhưng những giáo viên có khả năng như vậy không nhiều.

Về chương trình giảng dạy, không thể nói chương trình quá nặng bởi hệ thống giáo dục toàn cầu đều có những tiêu chuẩn tương tự. Tuy nhiên, một số giáo viên có thể cần thời gian dài hơn để truyền tải hết nội dung, dẫn đến việc phải tìm thêm thời gian ngoài giờ chính khóa để hỗ trợ học sinh. Bên cạnh đó, cũng không thể phủ nhận rằng vẫn có những giáo viên cố tình giữ lại kiến thức để dạy thêm, nhưng số này không nhiều.

Ngày nay, với sự phát triển của công nghệ và mạng xã hội, giáo viên không thể tùy tiện làm những điều sai trái. Chỉ cần một học sinh, một phụ huynh ghi lại bằng chứng, một hành động cắt bớt giờ dạy hay ép buộc học sinh học thêm bị phản ánh, giáo viên đó sẽ bị xử lý ngay lập tức. Chúng tôi cũng liên tục tuyên truyền để giáo viên hiểu rằng những hành vi vi phạm, dù vô tình hay cố ý, đều có thể bị phát hiện và có hậu quả nghiêm trọng.

Công đoàn đang tập trung vào hai nhiệm vụ chính: Thứ nhất, nâng cao năng lực của giáo viên để họ có thể giảng dạy hiệu quả ngay trong thời gian quy định. Thứ hai, tuyên truyền để giáo viên nhận thức rằng hành vi vi phạm pháp luật trong dạy thêm, học thêm không thể qua mắt được xã hội. Giáo viên là người “biểu diễn” trước hàng trăm học sinh mỗi ngày, mọi hành động của họ đều có thể bị quan sát. Vì vậy, những ai cố tình vi phạm chắc chắn sẽ bị phát hiện và xử lý.

- Ông có nhấn mạnh rằng Thông tư 29 sẽ thể hiện rõ năng lực của giáo viên và nâng cao chất lượng giáo dục. Tuy nhiên, khả năng tiếp thu của mỗi học sinh không đồng đều, điều này đòi hỏi giáo viên phải đổi mới phương pháp giảng dạy. Vậy công đoàn có những biện pháp nào để hỗ trợ giáo viên nâng cao năng lực, giúp họ thích ứng với sự thay đổi này?

Đúng là không thể kỳ vọng một lớp học mà tất cả học sinh đều có khả năng tiếp thu giống nhau. Trong khoa học giáo dục, sự khác biệt về năng lực giữa học sinh là điều hiển nhiên, nhưng khác biệt không có nghĩa là kém hay giỏi. Một giáo viên giỏi là người nhận diện được sự khác biệt này để có phương pháp giảng dạy phù hợp.

Giáo viên cần thay đổi tư duy: mỗi học sinh có một thế mạnh riêng. Có em học tốt các môn tự nhiên, nhưng lại gặp khó khăn với môn xã hội. Có em không giỏi Toán, nhưng lại xuất sắc ở những lĩnh vực khác như ngôn ngữ, nghệ thuật hay thể thao.

Trước đây, giáo dục thường tuyệt đối hóa một số môn học công cụ, như Toán hay Ngoại ngữ, xem đó là thước đo năng lực học sinh. Nhưng quan điểm này đã thay đổi. Trong một lớp học, có thể có 10 em có năng khiếu về xã hội, 10 em giỏi về khoa học tự nhiên, 10 em xuất sắc trong lĩnh vực nghệ thuật hay thể thao. Giáo viên cần nhận diện và hỗ trợ học sinh phát triển theo đúng thế mạnh của mình.

Công đoàn Giáo dục hiểu rất rõ điều này, vì tất cả lãnh đạo công đoàn đều xuất phát từ ngành Giáo dục. Vai trò của công đoàn không chỉ dừng lại ở việc chăm lo đời sống giáo viên, mà còn là nâng cao năng lực chuyên môn cho họ.

Giống như công đoàn trong nhà máy hỗ trợ công nhân học cách vận hành máy móc hiện đại, Công đoàn Giáo dục có nhiệm vụ giúp giáo viên nâng cao chuyên môn, thích nghi với đổi mới giáo dục.

Một trong những trọng tâm công đoàn đang triển khai là hỗ trợ giáo viên phân loại năng lực học sinh, từ đó có phương pháp giảng dạy phù hợp, giúp mỗi học trò phát triển theo đúng khả năng.

Khi giáo viên làm tốt công việc của mình, họ đảm bảo được vị trí việc làm. Khi vị trí việc làm ổn định, thu nhập cũng được đảm bảo. Đó là cách công đoàn hỗ trợ giáo viên một cách căn cơ và bền vững.

Hãy thử hình dung: Làm gì có Đoàn Văn Hậu nếu như giáo viên cứ bắt em phải giỏi Toán, Văn? Làm sao có Ánh Viên nếu ngày xưa thầy cô không khơi gợi niềm đam mê bơi lội? Làm gì có Mỹ Tâm nếu giáo viên chỉ tập trung vào các môn học truyền thống mà không tạo điều kiện cho học sinh phát triển tài năng riêng?

Giáo dục bây giờ đã khác. Học sinh ngày nay rất năng động, có khả năng phát triển đa dạng. Vai trò của giáo viên không phải là ép tất cả học sinh vào một khuôn mẫu, mà là giúp mỗi em phát huy được năng lực tốt nhất của mình.

- Hiện nay, nhiều giáo viên đang gặp khó khăn trong việc dạy thêm đúng luật. Theo ông, có những giải pháp nào để tránh tình trạng giáo viên phải tìm cách “lách luật” để dạy thêm?

Rất nhiều giáo viên đã hỏi tôi: "Làm thế nào để đăng ký kinh doanh dạy thêm hợp pháp?" Và tôi trả lời ngay: Giáo viên là công chức, viên chức nhà nước, không có quyền đăng ký kinh doanh. Điều này có nghĩa là giáo viên không thể tự đứng ra mở lớp dưới danh nghĩa cá nhân. Tuy nhiên, giáo viên hoàn toàn có quyền dạy thêm, nhưng nếu muốn tổ chức dạy thêm một cách bài bản, họ cần tìm đến những trung tâm, tổ chức hợp pháp để thực hiện.

Vấn đề cốt lõi ở đây không chỉ nằm ở thủ tục đăng ký, mà là phải thay đổi thói quen dạy thêm, học thêm. Chúng ta cần đặt câu hỏi: Học thêm để làm gì? Để học sinh giỏi hơn, hay để các em thi đỗ? Trên thực tế, phần lớn phụ huynh cho con học thêm không phải để nâng cao kiến thức một cách toàn diện, mà là để thi đỗ vào các trường tốt, vượt qua các kỳ thi quan trọng. Vậy thì gốc rễ vấn đề là gì? Chính là cách thi cử.

Nếu hệ thống thi cử không tạo ra nhu cầu học thêm, thì tự khắc việc học thêm sẽ giảm đi. Khi đề thi, phương pháp kiểm tra, đánh giá không quá phụ thuộc vào việc ghi nhớ máy móc, không đưa ra những câu hỏi đánh đố ngoài chương trình, thì học sinh sẽ không còn nhu cầu tìm lớp học thêm chỉ để "lấp đầy" những phần chưa được dạy trên lớp. Bộ Giáo dục và Đào tạo đang từng bước thay đổi cách thi cử theo hướng này.

Phụ huynh cho con học thêm chủ yếu là các môn như Toán, Tiếng Anh - những môn thi tuyển quan trọng. Nhưng thử đặt câu hỏi: Tại sao không có ai cho con học thêm Thể dục, Sinh học hay Địa lý? Bởi vì mục tiêu chính không phải là giúp học sinh phát triển toàn diện, mà là để vượt qua kỳ thi. Nếu cách thi cử thay đổi, tập trung đánh giá năng lực tư duy, khả năng suy luận, phản biện, thay vì chỉ kiểm tra khả năng ghi nhớ, thì việc học thêm sẽ dần mất đi động lực tồn tại.

Một vấn đề khác là khả năng tự học của học sinh. Hiện nay, học sinh Việt Nam vẫn còn phụ thuộc quá nhiều vào giáo viên, vào hệ thống dạy học có sẵn. Trong khi đó, xã hội đang thay đổi nhanh chóng, lực lượng lao động tương lai phải có khả năng thích ứng, chủ động học hỏi để đáp ứng yêu cầu công việc. Nhưng từ bậc tiểu học đến trung học, học sinh vẫn bị đặt trong khuôn khổ "nghe giảng - ghi chép - làm bài", chưa thực sự được rèn luyện kỹ năng tự học, tự khám phá tri thức.

Hệ thống giáo dục cần thay đổi tư duy: Thay vì bắt học sinh "ngồi nghe" và tiếp thu thụ động, hãy tạo điều kiện để các em tự tìm hiểu, thực hành, thử nghiệm, đúng cũng được, sai cũng được. Nếu giáo dục vận hành theo hướng này, nếu kiểm tra đánh giá khuyến khích tư duy phản biện thay vì học thuộc, thì học thêm sẽ không còn chỗ đứng.

Về phía giáo viên, họ cũng phải thay đổi. Nhà trường cần từ bỏ những thói quen quản lý cũ, giáo viên cần thích ứng với những phương pháp giảng dạy hiện đại. Xã hội đang thay đổi từng ngày, nhưng nhiều trường học vẫn vận hành theo cách cũ, dẫn đến sự lạc hậu trong giáo dục. Nếu chúng ta không thay đổi, học sinh sẽ mãi ở trạng thái thụ động, và khi ra đời, các em sẽ gặp khó khăn trong việc tìm kiếm việc làm, thích ứng với những biến động của xã hội.

Điều quan trọng nhất là thay đổi cách thi cử. Nếu thi đánh giá năng lực thay vì kiểm tra kiến thức ghi nhớ, nếu thi theo phương pháp mới, thì dạy thêm không còn tác dụng, và học thêm cũng không còn là nhu cầu bắt buộc.

- Trong suốt cuộc trò chuyện, có vẻ như ông không nhận thấy Thông tư 29 có điều gì cần bổ sung hay điều chỉnh. Điều đó có đúng không?

Nói như vậy cũng không hoàn toàn chính xác. Tôi đang nhấn mạnh đến tính tất yếu của Thông tư 29. Một văn bản chỉ đạo khi ra đời phải xuất phát từ thực tiễn, không thể mang tính viển vông. Thông tư 29 cũng vậy - nó được xây dựng trên cơ sở thực tế, nhằm giải quyết những vấn đề đang đặt ra.

Vì vậy, văn bản này có căn cứ rõ ràng và đã tạo ra những thay đổi tích cực. Tuy nhiên, không có một văn bản quy phạm pháp luật nào có thể bao quát 100% mọi tình huống. Ngay cả khi đạt mức độ phù hợp cao, vẫn sẽ có một tỷ lệ nhỏ các tình huống cần điều chỉnh.

Tôi đã từng làm việc tại Bộ Giáo dục và tham gia xây dựng, ban hành các văn bản quy phạm pháp luật. Dù văn bản có thể đúng đến 99%, thì vẫn sẽ có 1% bất cập. Đây là điều không thể tránh khỏi, và trách nhiệm của địa phương, nhà trường, đặc biệt là công đoàn, chính là tiếp tục theo dõi, lắng nghe, phản hồi để điều chỉnh khi cần thiết.

Ngay sau khi Thông tư 29 có hiệu lực, Công đoàn Giáo dục Việt Nam đã triển khai xuống các cơ sở giáo dục, trực tiếp lắng nghe ý kiến của giáo viên và địa phương. Chỉ trong hôm qua, chúng tôi đã làm việc với bốn trường tại miền Nam và sẽ tiếp tục khảo sát tại nhiều nơi khác. Nếu thực tiễn cho thấy cần điều chỉnh, Bộ Giáo dục và Đào tạo chắc chắn sẽ có những điều chỉnh phù hợp.

Tóm lại, tôi không tuyệt đối hóa rằng Thông tư 29 hoàn toàn đúng, nhưng tôi khẳng định rằng nó phù hợp và cần thiết trong bối cảnh hiện nay. Còn trong quá trình thực thi, nếu có những vấn đề phát sinh, việc điều chỉnh là điều bình thường và tất yếu.

- Từ những khảo sát mà Công đoàn Giáo dục Việt Nam đã thực hiện, ông có thể rút ra những điểm nào cần xem xét điều chỉnh đối với Thông tư 29?

Trước tiên, công đoàn có vai trò góp ý, còn quyết định điều chỉnh hay không là thẩm quyền của đơn vị ban hành. Tuy nhiên, có một số nội dung mà chúng tôi nhận thấy cần được xem xét.

Một trong những vấn đề quan trọng là cụ thể hóa các trường hợp cấm dạy thêm, học thêm. Nếu quy định quá chi tiết nhưng chưa bao quát được bản chất của vấn đề, thì có thể cần điều chỉnh.

Ví dụ, việc cấm giáo viên dạy thêm cho chính học sinh của mình về cơ bản là đúng, nhằm tránh tình trạng giáo viên không giảng dạy đầy đủ trên lớp rồi ép học trò học thêm ngoài giờ. Tuy nhiên, thực tế lại xuất hiện những tình huống khác.

Có nhiều giáo viên tận tâm, gắn bó với học sinh suốt một thời gian dài, hiểu rõ năng lực, điểm yếu của từng em. Những giáo viên này có thể hỗ trợ học sinh không phải vì mục đích thu tiền, mà đơn giản vì họ biết chỉ có mình mới giúp học trò đó tiến bộ được. Thế nhưng theo quy định hiện tại, nếu giáo viên dạy thêm cho chính học sinh của mình - dù là hoàn toàn tự nguyện, không thu phí - thì vẫn bị coi là vi phạm.

Chúng tôi đang tiếp nhận những phản ánh này để đề xuất điều chỉnh. Một giải pháp có thể là ban hành văn bản hướng dẫn kèm theo, giúp làm rõ các tình huống đặc biệt và loại trừ những trường hợp không phù hợp.

Hãy thử hình dung: Một giáo viên theo dõi học trò trong suốt một thời gian dài, biết rõ em ấy đang yếu ở đâu, cần hỗ trợ gì. Hôm nay giúp một chút, ngày mai điều chỉnh thêm một chút, dần dần học trò tiến bộ. Nhưng nếu theo quy định hiện tại, giáo viên đó không được phép tiếp tục hỗ trợ chính học sinh của mình, thì việc chuyển em sang một giáo viên khác - người chưa từng dạy em ấy trước đây - sẽ rất khó đạt hiệu quả tương tự.

Nghề giáo là nghề thấu hiểu học trò. Nếu một quy định vô tình cản trở sự hỗ trợ cần thiết trong một số trường hợp đặc biệt, thì cần xem xét điều chỉnh cho phù hợp với thực tế.

- Tôi xin có một câu hỏi cuối cùng: Với tư cách là một người đã gắn bó lâu năm với ngành Giáo dục, ông có điều gì muốn chia sẻ với các giáo viên trong thời điểm hiện tại không?

Thời điểm này, giáo viên cần sẵn sàng thay đổi, cần nỗ lực nhiều hơn. Những đổi mới trong giáo dục có thể ảnh hưởng trực tiếp đến công việc, thói quen giảng dạy, thậm chí cả thu nhập của giáo viên. Nhưng đổi mới là tất yếu.

Điều thứ hai tôi muốn chia sẻ là việc cấm dạy thêm, học thêm trái quy định là một chủ trương đúng, một chủ trương tốt. Giáo viên cần hiểu rõ bản chất vấn đề: cấm dạy thêm trái quy định, không phải cấm hoàn toàn việc dạy thêm.

Công đoàn Giáo dục Việt Nam luôn đứng về phía giáo viên, bảo vệ những giáo viên tận tâm, làm đúng, làm tốt. Chúng tôi mong muốn đưa hoạt động dạy thêm, học thêm trở về đúng bản chất của nó - là công cụ để giáo viên phát huy năng lực, để học sinh được hỗ trợ một cách chính đáng và hiệu quả.

Trong thời gian tới, Công đoàn Giáo dục Việt Nam sẽ tiếp tục tham mưu, đề xuất với các cơ quan ban hành chính sách, để những quy định liên quan đến đời sống và việc làm của giáo viên ngày càng tiệm cận với thực tế, ngày càng thấu hiểu hơn những khó khăn mà giáo viên đang gặp phải.

Giáo viên hãy yên tâm rằng tiếng nói của mình sẽ luôn được lắng nghe.

Xin cảm ơn ông!