“Đi trước một bước về thể chế” - đó không chỉ là một cụm từ đậm tính chính trị mà là thông điệp về tầm nhìn phát triển, về khát vọng đổi mới từ gốc rễ. Trong quản trị quốc gia hiện đại, thể chế luôn là “đòn bẩy” quyết định thành công, là nền tảng của mọi sự thay đổi. Khi Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh Quốc hội phải đi trước một bước về thể chế, điều đó đồng nghĩa với việc Đảng ta đang đặt Quốc hội vào vị thế trung tâm của quá trình thiết kế tương lai - cơ quan kiến tạo luật pháp, định hình khuôn khổ vận hành của cả hệ thống chính trị, kinh tế và xã hội.

Trong tiến trình phát triển, một quốc gia chỉ có thể vươn lên khi thể chế của nó đủ năng lực dự báo và dẫn dắt. Lịch sử đã chứng minh, những cuộc cải cách vĩ đại trên thế giới - từ thời kỳ Minh Trị ở Nhật Bản, đổi mới ở Trung Quốc đến công cuộc xây dựng “Nhà nước thông minh” ở Singapore đều bắt đầu từ đổi mới thể chế. Việt Nam hôm nay cũng đang đi theo quỹ đạo ấy: Xây dựng thể chế hiện đại, đồng bộ, mở đường cho đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, kinh tế xanh và phát triển văn hóa - con người Việt Nam trong thời đại mới.

Tổng Bí thư Tô Lâm gặp mặt các đại biểu Quốc hội qua các thời kỳ, ngày 27/8/2025. Ảnh: Hà Văn.

“Đi trước một bước” nghĩa là dám nhìn xa hơn hiện tại, dám hành động trước khi thực tiễn kêu gọi. Thể chế không còn là sự phản ứng với vấn đề, mà trở thành công cụ chủ động dự báo, định hình tương lai. Tư duy ấy làm thay đổi vai trò của Quốc hội - từ “người làm luật” thành “người thiết kế sự phát triển”. Mỗi đạo luật được ban hành không chỉ giải quyết khó khăn trước mắt, mà còn tạo dư địa, mở không gian cho những động lực tăng trưởng mới.

Trong bối cảnh đất nước sắp xếp lại giang sơn, tinh gọn bộ máy hành chính từ 63 xuống 34 tỉnh, thành phố, việc “đi trước một bước về thể chế” lại càng mang ý nghĩa quyết định. Một thiết chế hành chính mới chỉ thực sự hiệu quả khi được đặt trên nền tảng pháp lý vững chắc, minh bạch, khoa học. Quốc hội chính là nơi bảo đảm cho sự chuyển mình đó diễn ra trong trật tự, kỷ cương, đồng thời nuôi dưỡng niềm tin của nhân dân vào một bộ máy tinh gọn nhưng không xa dân, hiệu quả nhưng không máy móc.

Ở tầm sâu xa hơn, “đi trước một bước về thể chế” là biểu hiện của một tư duy chính trị trưởng thành - tư duy dám đổi mới, dám chịu trách nhiệm, dám hành động vì lợi ích lâu dài của dân tộc. Đó là lời nhắc nhở mỗi đại biểu Quốc hội, mỗi nhà làm luật, mỗi người tham gia hoạch định chính sách phải biết lắng nghe thực tiễn, tôn trọng nhân dân, đặt mình vào dòng chảy phát triển của đất nước.

Khi tư duy thể chế được nâng lên tầm động lực phát triển, Quốc hội không chỉ là trung tâm quyền lực của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, mà còn là biểu tượng của niềm tin - niềm tin rằng pháp luật có thể làm nên văn minh, thể chế có thể mở đường cho tiến bộ, và sự đổi mới hôm nay là để thế hệ mai sau được sống trong một đất nước phồn vinh, hạnh phúc hơn.

Tư duy “đi trước một bước về thể chế” không xuất hiện trong khoảng trống, mà được kế thừa, phát triển từ tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng Nhà nước pháp quyền của dân, do dân và vì dân - một trong những di sản tư tưởng sâu sắc nhất của Người. Ngay từ những ngày đầu giành độc lập, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Tất cả quyền bính trong nước là của toàn thể nhân dân Việt Nam”. Với Người, Quốc hội không chỉ là cơ quan quyền lực cao nhất, mà còn là nơi hội tụ ý chí, nguyện vọng và trí tuệ của nhân dân, là hiện thân của nền dân chủ xã hội chủ nghĩa mà nhân dân là chủ và làm chủ.

Nếu tư tưởng Hồ Chí Minh đặt nền móng cho nguyên lý “dân là gốc”, thì tư duy “đi trước một bước về thể chế” của Tổng Bí thư Tô Lâm hôm nay chính là sự tiếp nối tinh thần ấy trong bối cảnh mới. Khi đất nước bước vào thời kỳ phát triển hiện đại, hội nhập sâu rộng, “của dân, do dân, vì dân” không chỉ là lời cam kết chính trị mà phải được thể chế hóa thành hành động pháp lý cụ thể, thành từng đạo luật, từng chính sách thấm đẫm hơi thở cuộc sống.

Điều đó cũng có nghĩa là Quốc hội phải đủ năng lực dự báo, phải lắng nghe và thấu hiểu nhân dân để mỗi quy định, mỗi đạo luật không chỉ đúng về lý, mà còn hợp về tình, khả thi trong đời sống. “Đi trước một bước” ở đây không phải để vượt lên trên dân, mà là để mở đường cho dân, dẫn dắt sự phát triển của xã hội bằng thể chế tiến bộ và nhân văn, làm cho dân tin, dân hiểu, dân đồng lòng và dân thụ hưởng.

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn thăm, làm việc với Ủy ban Văn hóa, Giáo dục và Ủy ban Xã hội, ngày 4/2/2025. Ảnh: Quang Khánh.

Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nói: “Việc gì lợi cho dân, ta phải hết sức làm. Việc gì hại cho dân, ta phải hết sức tránh”. Đó chính là chuẩn mực đạo đức của người cán bộ cách mạng, đồng thời là kim chỉ nam cho người làm công tác lập pháp. Trong tinh thần ấy, “đi trước một bước về thể chế” không chỉ là yêu cầu kỹ thuật của công tác lập pháp, mà là trách nhiệm đạo lý và chính trị của người đại biểu nhân dân - những người thay mặt dân để viết nên tương lai đất nước bằng ngôn ngữ của pháp luật.

Ngày nay, khi Quốc hội Việt Nam đang chủ động đổi mới mạnh mẽ - từ quy trình làm luật, cách thức thảo luận, chất vấn đến hoạt động giám sát thì tinh thần “của dân, do dân, vì dân” càng được thể hiện rõ. Mỗi phiên họp, mỗi cuộc chất vấn, mỗi cuộc tiếp xúc cử tri đều không chỉ là hoạt động chính trị, mà là biểu hiện sinh động của dân chủ thực chất, của mối liên hệ máu thịt giữa Quốc hội và nhân dân. Ở đó, tư tưởng Hồ Chí Minh không còn là khẩu hiệu, mà trở thành hành động cụ thể, làm cho Quốc hội thực sự là “tai mắt của dân”, “diễn đàn của nhân dân” và “công cụ của dân chủ xã hội chủ nghĩa”.

Chính vì thế, tư duy “đi trước một bước về thể chế” có thể được hiểu như một cách tiếp cận mới để hiện thực hóa tư tưởng Hồ Chí Minh trong kỷ nguyên hội nhập và chuyển đổi số. Khi thể chế được xây dựng trên nền tảng dân chủ, nhân văn và khoa học, thì quyền lực Nhà nước không còn là mệnh lệnh hành chính, mà trở thành sự đồng thuận xã hội; pháp luật không chỉ để quản lý, mà để khai phóng; và phát triển không chỉ là tăng trưởng, mà là sự nâng cao chất lượng sống của con người Việt Nam - mục tiêu cao nhất của Nhà nước pháp quyền XHCN mà Người hằng mong ước.

Nếu “đi trước một bước về thể chế” là tư duy chiến lược thì Quốc hội chính là nơi hiện thực hóa tư duy ấy bằng hành động cụ thể. Tư duy của Đảng chỉ có thể trở thành sức mạnh của đất nước khi được thể chế hóa thành chính sách, pháp luật - những công cụ quản trị quốc gia hữu hiệu, ổn định và nhân văn. Trong quá trình đó, vai trò của Quốc hội và đặc biệt là các Ủy ban chuyên môn, trở nên vô cùng quan trọng.

Tại Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội - nơi tôi có cơ hội trực tiếp tham gia công tác thẩm tra, góp ý, hoàn thiện chính sách - tinh thần “đi trước một bước về thể chế” được thể hiện rõ nét qua hàng loạt dự án luật được xem xét, sửa đổi trong thời gian qua. Những đạo luật như Luật Điện ảnh (sửa đổi), Luật Di sản văn hóa (sửa đổi), Luật Phòng, chống bạo lực gia đình (sửa đổi), hay Luật Dân số (đang được xây dựng)… đều mang dấu ấn của một tư duy lập pháp mới: Chủ động, dự báo và đồng hành cùng sự phát triển.

Ủy ban Văn hóa, Giáo dục tổ chức hội nghị góp ý dự thảo Luật Điện ảnh (sửa đổi), ngày 18/2/2022. Ảnh: Nhật Linh.

Với Luật Điện ảnh (sửa đổi), Quốc hội đã tiên phong mở đường cho sự hình thành và phát triển công nghiệp điện ảnh Việt Nam - một ngành công nghiệp văn hóa có tiềm năng lớn trong kỷ nguyên kinh tế sáng tạo. Luật mới không chỉ dừng lại ở việc “quản lý sản xuất phim” mà đã chuyển hẳn sang “kiến tạo hệ sinh thái điện ảnh”, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp, nghệ sĩ, nhà sản xuất trong và ngoài nước tham gia phát triển thị trường phim Việt. Việc luật hóa chính sách ưu đãi đầu tư, khuyến khích sáng tạo, số hóa và quảng bá điện ảnh Việt Nam ra thế giới đã thể hiện tầm nhìn thể chế đi trước thực tiễn, đặt nền tảng cho văn hóa Việt Nam trở thành sức mạnh mềm quốc gia.

Tương tự, trong quá trình xây dựng Luật Di sản văn hóa (sửa đổi) - một đạo luật có ý nghĩa đặc biệt, khi di sản không chỉ là quá khứ mà còn là nguồn lực cho tương lai - Quốc hội đã sớm xác định hướng tiếp cận mới: “Bảo tồn để phát triển, phát triển để bảo tồn”. Thay vì nhìn di sản thuần túy như tài sản cần giữ gìn, dự thảo luật đã tiếp cận di sản như một nguồn vốn phát triển bền vững, mở đường cho việc hình thành kinh tế di sản, đối tác công – tư (PPP) trong bảo tồn và chuyển đổi số di sản. Những đổi mới này không chỉ tháo gỡ vướng mắc thực tiễn trong quản lý mà còn tạo hành lang pháp lý để di sản thực sự trở thành động lực phát triển kinh tế – văn hóa – xã hội địa phương.

Một ví dụ khác thể hiện rõ tinh thần “đi trước” là Luật Phòng, chống bạo lực gia đình (sửa đổi). Thay vì chỉ dừng lại ở cách tiếp cận hành chính và hình sự, Quốc hội đã thúc đẩy một cách tiếp cận nhân văn và hiện đại hơn - coi văn hóa ứng xử trong gia đình là cốt lõi, kết hợp giữa giáo dục, tuyên truyền và công nghệ để ngăn ngừa bạo lực từ gốc. Việc lần đầu tiên luật hóa khái niệm “bạo lực tinh thần”, “bạo lực trên không gian mạng” hay “đường dây hỗ trợ khẩn cấp” cho nạn nhân là minh chứng sinh động cho khả năng dự báo xã hội và tính tiên phong của thể chế.

Ngay cả với Luật Dân số, dự kiến được Quốc hội xem xét trong thời gian tới, tinh thần “đi trước một bước” vẫn được thể hiện rõ. Trong bối cảnh Việt Nam đang đối diện với nguy cơ giảm mức sinh, già hóa dân số và mất cân bằng giới tính, luật mới không chỉ điều chỉnh hành vi dân số, mà còn hướng tới quản trị nhân khẩu học bền vững, gắn dân số với phát triển kinh tế, văn hóa và chất lượng nguồn nhân lực quốc gia. Đó là sự chủ động chính sách có tầm nhìn dài hạn, hướng đến tương lai của đất nước.

Ở tất cả những đạo luật đó, tinh thần “đi trước” không chỉ nằm ở nội dung, mà còn thể hiện trong phương thức làm luật: Quốc hội đã và đang đổi mới mạnh mẽ quy trình lập pháp, từ khâu tham vấn, khảo sát thực tiễn đến thẩm định, phản biện và giám sát chính sách. Thay vì đợi đến khi vấn đề phát sinh mới sửa luật, các Ủy ban của Quốc hội chủ động nắm bắt biến động xã hội, lắng nghe ý kiến nhân dân, chuyên gia, doanh nghiệp, từ đó kiến nghị chính sách kịp thời, sát thực tế. Đây chính là biểu hiện cụ thể của một Quốc hội hành động, kiến tạo, gần dân và dẫn dắt sự thay đổi bằng pháp luật.

Nhìn từ thực tiễn hoạt động của Quốc hội khóa XV, có thể thấy rõ một mô hình lập pháp đang dần hình thành: “tư duy mở – thể chế linh hoạt – hành động kịp thời”. Mỗi đạo luật ra đời không chỉ để điều chỉnh mà để khơi thông; không chỉ để quản lý, mà để thúc đẩy sáng tạo; không chỉ để xử lý hiện tại, mà để định hình tương lai. Đó chính là bản chất sâu xa của việc “đi trước một bước về thể chế” - một tầm nhìn chính trị được chuyển hóa thành năng lực lập pháp cụ thể, nơi Quốc hội không chỉ là “người viết luật”, mà là “người viết nên tương lai của quốc gia”.

Mỗi giai đoạn lịch sử của đất nước đều có một “chìa khóa mở đường” - một tư duy dẫn dắt để chuyển mình. Nếu trong thời kỳ giành độc lập, tư duy cách mạng là ngọn đuốc soi đường thì trong giai đoạn phát triển hôm nay, tư duy thể chế chính là động lực then chốt để đưa Việt Nam bứt phá, hội nhập và khẳng định vị thế trên trường quốc tế. Phát biểu của Tổng Bí thư Tô Lâm về việc “Quốc hội phải luôn đi trước một bước về thể chế” không chỉ là lời nhắc nhở mà là một chỉ dẫn mang tầm chiến lược, định vị vai trò trung tâm của Quốc hội trong tiến trình đổi mới đất nước.

PGS.TS Bùi Hoài Sơn (Đoàn Đại biểu Quốc hội TP. Hà Nội) phát biểu góp ý dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi), ngày 23/10/2025. Ảnh: Media Quốc hội.

Thực tiễn những năm qua đã chứng minh: Khi thể chế được đổi mới, đất nước phát triển; khi pháp luật kịp thời, xã hội ổn định; và khi Quốc hội hành động, nhân dân thêm niềm tin. Hàng loạt đạo luật quan trọng ra đời trong nhiệm kỳ khóa XV không chỉ tháo gỡ điểm nghẽn, khơi thông nguồn lực mà còn tạo ra “đòn bẩy chính sách” cho các lĩnh vực mới - từ kinh tế số, công nghiệp văn hóa, chuyển đổi xanh đến an sinh xã hội và giáo dục nhân văn. Đó là bằng chứng sống động cho thấy Quốc hội Việt Nam không chỉ phản ứng với thực tiễn, mà còn dẫn dắt thực tiễn bằng tầm nhìn thể chế.

Tư duy “đi trước một bước” cũng thể hiện một cách nhìn mới về vai trò của Quốc hội trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Quốc hội không chỉ là cơ quan làm luật mà là trung tâm kiến tạo thể chế, điều hòa lợi ích, bảo vệ công bằng xã hội và truyền cảm hứng phát triển. Ở đó, mỗi đạo luật không đơn thuần là văn bản pháp lý, mà là kết tinh của trí tuệ, lương tri và trách nhiệm - nơi ý Đảng gặp lòng dân, nơi khát vọng phồn vinh được định hình bằng ngôn ngữ của pháp luật.

Nhìn về tương lai, khi Việt Nam bước vào giai đoạn phát triển 2025–2035, tầm nhìn 2045, yêu cầu về thể chế càng trở nên cấp bách. Một đất nước chỉ có thể phát triển bền vững khi có hệ thống pháp luật tiên tiến, khi thể chế khuyến khích sáng tạo, bảo vệ công bằng và lan tỏa giá trị văn hóa - con người. Và chỉ có một Quốc hội đổi mới, hành động, gần dân, kiến tạo tương lai mới đủ sức gánh vác trọng trách đó. Tư duy “đi trước một bước về thể chế” vì thế không chỉ là phương châm lập pháp, mà là tuyên ngôn phát triển của thời đại mới - thời đại của trí tuệ Việt Nam, bản lĩnh Việt Nam và khát vọng Việt Nam.

Trong thời khắc đất nước đang sắp xếp lại giang sơn, tinh gọn bộ máy, bước vào kỷ nguyên quản trị quốc gia hiện đại, lời Tổng Bí thư Tô Lâm càng vang lên như một sứ mệnh lịch sử: Đi trước để mở đường, đổi mới để kiến tạo, hành động để phụng sự nhân dân. Và khi Quốc hội đi trước một bước về thể chế, ấy cũng là khi đất nước tiến thêm một bước trên con đường phát triển phồn vinh, hạnh phúc - con đường mà Đảng, Nhà nước và Nhân dân cùng chung khát vọng, cùng vun đắp bằng niềm tin và trí tuệ Việt Nam.

(Mời độc giả đón đọc kỳ 2: Quốc hội khóa XV đang thể hiện vai trò “người thiết kế thể chế”)