-Từ góc nhìn của người từng gắn bó lâu năm với Quốc hội, ông nhận thấy Quốc hội khóa XV có những điểm gì khác biệt trong tư duy và cách tiếp cận làm luật so với các nhiệm kỳ trước?

+Điểm khác biệt lớn nhất của Quốc hội khóa XV nằm ở sự chuyển dịch từ “làm luật để quản lý” sang “làm luật để phát triển”. Nếu trước đây, hoạt động lập pháp chủ yếu nhằm thiết lập khuôn khổ kiểm soát và quản lý hành vi, thì nay, Quốc hội đã coi pháp luật là công cụ kiến tạo không gian phát triển, đổi mới và sáng tạo. Đây là một thay đổi mang tính căn bản trong tư duy lập pháp.

Thứ hai, Quốc hội khóa XV thể hiện rõ tư duy hệ thống trong làm luật. Thay vì sửa đổi từng đạo luật riêng lẻ, Quốc hội đã bắt đầu xử lý các vấn đề theo nhóm chính sách và lĩnh vực liên thông, như đất đai - nhà ở - kinh doanh bất động sản, hay đầu tư - ngân sách - tài chính. Cách tiếp cận này phản ánh tư duy coi thể chế là một hệ thống vận hành thống nhất, trong đó mỗi đạo luật chỉ là một bộ phận gắn kết trong “cỗ máy pháp lý quốc gia”.

Các đồng chí Lãnh đạo, nguyên Lãnh đạo Đảng, Nhà nước và các đại biểu dự phiên bế mạc Kỳ họp thứ 7, Quốc hội Khóa XV. Ảnh: Hồ Long.

Thứ ba, Quốc hội khóa XV chú trọng hơn đến chất lượng thể chế và tính khả thi của luật pháp. Các đạo luật không chỉ được đánh giá ở tính đúng đắn về lý luận, mà còn ở khả năng đi vào cuộc sống. Chính vì thế, hoạt động phản biện, đánh giá tác động chính sách, và tham vấn ý kiến người dân, doanh nghiệp được tăng cường mạnh mẽ. Đây là bước tiến quan trọng hướng tới một Quốc hội làm luật trên nền tảng bằng chứng (evidence-based legislation).

Thứ tư, có thể thấy rõ sự chủ động và bản lĩnh chính trị cao hơn trong quyết sách lập pháp. Quốc hội khóa XV không ngần ngại mở đường cho những đổi mới thể chế lớn như thí điểm mô hình chính quyền đô thị, chấp thuận cơ chế đặc thù cho các địa phương, hay sửa đổi toàn diện các luật nền tảng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Tất cả cho thấy một Quốc hội dám nghĩ lớn, dám đổi mới và dám chịu trách nhiệm chính trị trước nhân dân.

Tóm lại, tư duy lập pháp của Quốc hội khóa XV đã chuyển từ “phản ứng” sang “kiến tạo”, từ “đơn ngành” sang “hệ thống”, và từ “tuân thủ” sang “chủ động dẫn dắt”. Đó là những bước trưởng thành thể hiện rõ bản lĩnh của một cơ quan đại diện quyền lực nhân dân trong giai đoạn phát triển mới của đất nước.

-Nhiều người nói Quốc hội khóa XV đã thể hiện “tốc độ lập pháp” chưa từng có, với hàng loạt đạo luật lớn được thông qua. Theo ông, tốc độ này phản ánh điều gì - sự chủ động, sự cấp bách của thực tiễn hay là năng lực “đi trước” về thể chế?

+“Tốc độ lập pháp” của Quốc hội khóa XV không chỉ là vấn đề về nhịp độ làm việc, mà sâu xa hơn, phản ánh một chuyển hóa về năng lực thể chế, tức là khả năng của Quốc hội trong việc chủ động thích ứng và dẫn dắt sự thay đổi bằng công cụ pháp luật.

Trước hết, tốc độ ấy phản ánh sự chủ động trong tư duy điều hành Quốc hội. Thay vì chờ Chính phủ trình, Quốc hội đã tăng cường vai trò điều phối, giám sát và kiến nghị lập pháp ngay từ sớm, từ xa. Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh được chuẩn hóa, sắp xếp lại khoa học hơn, cho phép xử lý đồng thời nhiều dự án luật có tính liên thông cao. Nhờ đó, tiến trình lập pháp trở nên nhịp nhàng, thống nhất và ít bị “nghẽn” ở các khâu kỹ thuật như trước đây.

Thứ hai, tốc độ lập pháp phản ánh sự đáp ứng kịp thời trước yêu cầu cấp bách của thực tiễn phát triển. Khi nền kinh tế và xã hội chuyển động nhanh, nếu thể chế không kịp điều chỉnh thì chính thể chế sẽ trở thành lực cản. Việc Quốc hội đẩy nhanh tiến độ thông qua các đạo luật lớn, từ Luật Đất đai, Luật Nhà ở, Luật Kinh doanh bất động sản, đến các luật về chuyển đổi năng lượng, chuyển đổi số, công nghiệp công nghệ cao cho thấy Quốc hội đã chủ động gỡ những “nút thắt thể chế” đang kìm hãm động lực tăng trưởng.

Thứ ba, “tốc độ” cũng thể hiện năng lực tổ chức và quản trị chính sách ở tầm cao hơn. Đằng sau tốc độ là sự cải tiến quy trình, ứng dụng công nghệ trong thẩm tra, lấy ý kiến và đặc biệt là sự phối hợp nhịp nhàng giữa các cơ quan của Quốc hội, Chính phủ và các tổ chức xã hội, chuyên gia, cử tri. Nói cách khác, tốc độ lập pháp không phải là “làm nhanh”, mà là làm đúng, làm trúng và làm kịp thời.

Phiên khai mạc kỳ họp thứ 10 Quốc hội khóa XV, sáng 20/10/2025.

Cuối cùng, ở tầng sâu hơn, tốc độ lập pháp của Quốc hội khóa XV là biểu hiện cụ thể của năng lực “đi trước một bước về thể chế” - một Quốc hội không chạy theo thực tiễn, mà chủ động mở đường cho phát triển, chủ động tạo khung khổ cho những mô hình mới, lĩnh vực mới của nền kinh tế và xã hội.

Tóm lại, “tốc độ lập pháp” mà ta chứng kiến hôm nay không phải là cuộc chạy đua với thời gian, mà là một minh chứng cho sự trưởng thành về tư duy, phương pháp và năng lực lãnh đạo thể chế của Quốc hội Việt Nam.

-Trong các đạo luật vừa được thông qua như Luật Đất đai (sửa đổi), Luật Nhà ở (sửa đổi), Luật Kinh doanh bất động sản (sửa đổi), hay Luật Công đoàn (sửa đổi)…, ông thấy dấu ấn “đi trước” thể hiện rõ nhất ở điểm nào?

+Điều đáng chú ý là trong số các đạo luật vừa được Quốc hội thông qua, dấu ấn “đi trước về thể chế” không nằm ở số lượng điều khoản được sửa đổi, mà ở tư duy lập pháp mang tính đổi mới căn bản, đặt nền tảng cho cách vận hành của nền kinh tế thị trường hiện đại, hội nhập và minh bạch hơn.

Trước hết, Luật Đất đai (sửa đổi) là ví dụ điển hình cho năng lực “đi trước”. Luật không chỉ điều chỉnh việc quản lý đất đai, mà còn mở ra một triết lý thể chế mới: coi đất đai là nguồn lực phát triển chứ không chỉ là tài sản quản lý hành chính. Những đổi mới như định giá đất theo thị trường, minh bạch hóa quy hoạch, đấu giá, đấu thầu dự án, và đặc biệt là cơ chế chia sẻ địa tô, đều là những bước đi mạnh mẽ nhằm chuyển từ “xin – cho” sang “cạnh tranh – công khai – hiệu quả”. Luật này mở đường cho việc chuyển hóa tiềm năng đất đai thành nguồn lực tài chính quốc gia - điều mà trước đây thể chế chưa làm được.

Thứ hai, Luật Nhà ở và Luật Kinh doanh bất động sản (sửa đổi) thể hiện tư duy gắn kết thể chế phát triển nhà ở với ổn định xã hội và công bằng cơ hội. Việc xác lập khung chính sách phát triển nhà ở xã hội, nhà ở công nhân và nhà ở thương mại giá hợp lý, đồng thời hoàn thiện cơ chế thị trường bất động sản minh bạch, có kiểm soát cho thấy Quốc hội đã đi trước trong việc đặt nền móng cho một thị trường nhà ở cân bằng, bền vững, thay vì chỉ phản ứng với các chu kỳ “nóng – lạnh” như trước đây.

Thứ ba, Luật Công đoàn (sửa đổi) thể hiện một tầm nhìn rất mới trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng. Luật đã chuyển trọng tâm từ “bảo vệ” sang “đồng hành và phát triển”, mở rộng vai trò của công đoàn không chỉ trong quan hệ lao động, mà còn trong việc nâng cao kỹ năng, phúc lợi và năng lực thích ứng của người lao động trước chuyển đổi số và tự động hóa. Đây là bước chuẩn bị sớm cho nền kinh tế tri thức và thị trường lao động tương lai, nơi năng lực con người trở thành nguồn lực cạnh tranh chủ yếu.

Điểm chung của các đạo luật trên là chúng đều thể hiện sự đi trước bằng tầm nhìn, bằng tri thức và bằng sự dũng cảm chính trị - dám tháo gỡ những ràng buộc cũ, dám thiết kế lại luật chơi để đất nước bước vào giai đoạn phát triển mới.

Nói cách khác, “dấu ấn đi trước” của Quốc hội khóa XV không nằm ở chỗ thông qua nhanh bao nhiêu luật, mà ở chỗ mỗi đạo luật đều tạo ra một nấc thang mới trong tư duy phát triển quốc gia.

-Quốc hội khóa XV được đánh giá là khóa có nhiều đổi mới trong hoạt động giám sát và chất vấn, góp phần điều chỉnh chính sách ngay trong quá trình thi hành luật. Theo ông, đó có phải cũng là một biểu hiện của việc “đi trước một bước về thể chế”?

+Hoàn toàn có thể nói như vậy. Bởi giám sát và chất vấn không chỉ là khâu kiểm tra, mà là một phương thức vận hành của thể chế hiện đại, nơi Quốc hội vừa giám sát, vừa học hỏi, vừa điều chỉnh để hoàn thiện hệ thống chính sách công. Khi giám sát và chất vấn được tổ chức bài bản, hiệu quả, thì Quốc hội không còn đứng “bên ngoài” tiến trình thi hành luật, mà trở thành một phần chủ động của vòng tròn chính sách – từ lập pháp → thực thi → phản hồi → hoàn thiện.

Thứ nhất, điểm mới nổi bật của Quốc hội khóa XV là chuyển trọng tâm giám sát từ “hậu kiểm” sang “đồng hành và phòng ngừa”. Quốc hội không chỉ xem xét kết quả cuối cùng, mà theo dõi và phát hiện vấn đề ngay trong quá trình thực hiện chính sách, giúp Chính phủ kịp thời điều chỉnh. Đây là biểu hiện rất rõ của “đi trước một bước”: Thể chế không chờ sai mới sửa, mà chủ động phát hiện để không sai.

Thứ hai, hoạt động chất vấn và trả lời chất vấn được nâng lên tầm giám sát chính sách, chứ không dừng ở truy vấn cá nhân. Các phiên chất vấn gần đây cho thấy đại biểu đã đi thẳng vào vấn đề cấu trúc – nguyên nhân thể chế, cơ chế điều hành, tính tương thích của chính sách – chứ không chỉ hỏi về sự vụ cụ thể. Chính điều đó khiến phiên chất vấn trở thành diễn đàn học thuật và hành động của nhà nước pháp quyền, nơi trách nhiệm chính trị đi liền với minh bạch và học hỏi chính sách.

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định trình bày tóm tắt Tờ trình về việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 trong phiến bế mạc kỳ họp thứ 7, Quốc hội khóa XV, ngày 29/6/2024. Ảnh: Hồ Long.

Thứ ba, Quốc hội khóa XV cũng đưa ra những hình thức giám sát linh hoạt và chuyên sâu hơn, như giám sát chuyên đề về quy hoạch, về cải tạo chung cư cũ, hay về quản lý thị trường bất động sản, chuyển đổi năng lượng… Các kết quả giám sát này không chỉ dừng ở kiến nghị, mà được chuyển hóa thành mệnh lệnh chính sách, tác động trực tiếp đến chương trình xây dựng pháp luật và điều hành vĩ mô.

Như vậy, có thể khẳng định: Khi Quốc hội giám sát để kiến tạo, chất vấn để hoàn thiện, thì đó chính là biểu hiện sinh động nhất của việc “đi trước một bước về thể chế”. Bởi năng lực đi trước không chỉ nằm ở việc ban hành luật mới, mà còn ở khả năng biến thực tiễn thi hành luật thành nguồn tri thức để cải thiện chính sách - một năng lực cốt lõi của Quốc hội hiện đại, chuyên nghiệp và học hỏi liên tục.

-Có ý kiến cho rằng Quốc hội khóa XV đang thể hiện rõ hơn vai trò “người thiết kế thể chế”, thay vì chỉ “người thông qua luật”. Ông có đồng tình với nhận định này không, và theo ông, đâu là yếu tố quyết định để giữ được tinh thần đó trong các nhiệm kỳ tiếp theo?

+Tôi hoàn toàn đồng tình với nhận định ấy. Thực tiễn những năm qua cho thấy, Quốc hội khóa XV đã bước ra khỏi “vai trò thủ tục” để trở thành “chủ thể kiến tạo thể chế” - một sự trưởng thành rất quan trọng của quyền lập pháp trong tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam.

Nếu trước đây Quốc hội thường được nhìn nhận như cơ quan xem xét - thẩm tra - thông qua dự án luật do Chính phủ trình, thì nay, Quốc hội đã tham gia ngay từ giai đoạn thiết kế chính sách: đặt ra yêu cầu, xác định triết lý điều chỉnh, và lựa chọn mô hình thể chế phù hợp với giai đoạn phát triển mới. Cụm từ “thiết kế thể chế” ở đây thể hiện năng lực kiến tạo, tức là khả năng định hình “luật chơi” cho toàn bộ nền kinh tế - xã hội, thay vì chỉ hoàn thiện văn bản pháp lý.

Yếu tố quyết định để duy trì tinh thần đó trong các nhiệm kỳ tiếp theo, theo tôi, nằm ở ba điều cốt lõi:

1. Một tầm nhìn thể chế thống nhất và dài hạn. Quốc hội cần tiếp tục hoạch định luật pháp trong một tổng thể đồng bộ – coi mỗi đạo luật là một “mảnh ghép” trong bức tranh thể chế quốc gia. Tư duy hệ thống ấy sẽ giúp Quốc hội không chỉ sửa luật, mà còn thiết kế lại trật tự vận hành của Nhà nước và thị trường.

2. Một bộ máy tham mưu chiến lược, chuyên sâu và có năng lực phân tích chính sách. Vai trò “người thiết kế thể chế” chỉ được duy trì khi Quốc hội có “xưởng thiết kế” thực thụ – nơi hội tụ các chuyên gia liên ngành, dữ liệu chính sách, và các công cụ phân tích hiện đại. (Đây là nội dung gắn liền với yêu cầu cải tổ bộ máy giúp việc mà ta đã trao đổi ở câu trước.)

3. Một nền văn hóa chính trị khuyến khích tư duy đổi mới và trách nhiệm chính trị. Thiết kế thể chế là công việc khó và nhạy cảm, đòi hỏi dám nghĩ khác, dám đề xuất điều mới, và dám chịu trách nhiệm. Muốn vậy, Quốc hội phải duy trì được không khí tranh luận cởi mở, khoa học và minh triết trong hoạt động lập pháp – nơi mọi ý kiến đều được lắng nghe, mọi lập luận đều phải dựa trên bằng chứng.

Nói cách khác, Quốc hội chỉ có thể tiếp tục là “người thiết kế thể chế” khi tư duy kiến tạo, năng lực tri thức và bản lĩnh chính trị cùng song hành. Đó chính là nền tảng để Quốc hội Việt Nam bước sang giai đoạn mới: Không chỉ làm luật, mà thiết kế tương lai của quốc gia bằng luật pháp.

-Trong tiến trình cải cách thể chế, mối quan hệ giữa Quốc hội – Chính phủ – Tòa án – Mặt trận và các tổ chức chính trị – xã hội rất quan trọng. Với tư cách thành viên Tổ tư vấn của Thủ tướng, ông nhìn nhận thế nào về sự phối hợp này trong nhiệm kỳ XV?

+Mối quan hệ giữa Quốc hội – Chính phủ – Tòa án – Mặt trận và các tổ chức chính trị – xã hội là một trong những trục vận hành cốt lõi của hệ thống chính trị nước ta. Trong nhiệm kỳ XV, có thể thấy rõ mức độ phối hợp giữa các chủ thể quyền lực này đã được nâng lên một tầm mới vừa chặt chẽ hơn về cơ chế, vừa cởi mở hơn về cách tiếp cận.

Trước hết, mối quan hệ giữa Quốc hội và Chính phủ đã chuyển từ “trình – thông qua” sang “đồng kiến tạo chính sách”. Trong quá trình xây dựng luật, hai bên đã phối hợp từ rất sớm – từ khâu xây dựng chính sách, lập đề nghị, thẩm tra đến phản hồi thực tiễn thi hành. Điều này thể hiện một mô hình lập pháp hợp tác (collaborative legislation), trong đó Quốc hội giữ vai trò hoạch định định hướng thể chế, còn Chính phủ là trung tâm thực thi và cung cấp dữ liệu, kinh nghiệm quản trị. Chính sự phối hợp sớm này giúp luật ban hành có tính khả thi cao hơn và giảm độ trễ chính sách.

Thứ hai, quan hệ giữa Quốc hội và Tòa án được tăng cường theo hướng kiểm soát và hỗ trợ lẫn nhau trong việc bảo đảm tính thượng tôn pháp luật. Việc Quốc hội giám sát tối cao hoạt động tư pháp, đồng thời lắng nghe phản hồi từ ngành Tòa án về những bất cập của luật trong thực tiễn xét xử, đã hình thành một kênh học tập chính sách hai chiều. Nhờ đó, hoạt động lập pháp trở nên thực chứng hơn, còn hoạt động tư pháp ngày càng dựa vững hơn trên nền pháp lý minh bạch và thống nhất.

TS. Nguyễn Sĩ Dũng.

Thứ ba, vai trò của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị – xã hội được phát huy rõ rệt hơn trong quá trình phản biện và giám sát chính sách. Mặt trận không chỉ góp ý sau khi luật ban hành, mà tham gia ngay từ giai đoạn soạn thảo, đặc biệt ở những lĩnh vực liên quan đến quyền con người, an sinh xã hội và công bằng cơ hội. Đây là bước tiến quan trọng hướng tới một nền lập pháp mang tính tham gia (participatory legislation), nơi tiếng nói của nhân dân được phản ánh trực tiếp trong thiết kế thể chế.

Tuy nhiên, để sự phối hợp này trở nên bền vững và hiệu quả hơn, cần một cơ chế điều phối thể chế rõ ràng hơn, có thể là “Hội đồng điều phối chính sách thể chế quốc gia” hoặc một nền tảng dữ liệu chung về xây dựng pháp luật, nơi các cơ quan có thể cùng chia sẻ thông tin, phân tích và theo dõi việc thi hành luật theo thời gian thực.

Tóm lại, nhiệm kỳ XV đã mở ra một mô hình phối hợp mang tính đối thoại, học hỏi và cùng chịu trách nhiệm giữa các trụ cột của Nhà nước pháp quyền. Mỗi thiết chế đều phát huy vai trò riêng, nhưng cùng hướng đến mục tiêu chung: Kiến tạo một thể chế minh bạch, năng động và phục vụ phát triển quốc gia.

-Nhìn về tương lai, nếu ông được chọn một lĩnh vực mà Quốc hội khóa XV (và các khóa sau) cần “đi trước một bước” để tạo đột phá thể chế, ông sẽ chọn vấn đề gì và vì sao?

+Nếu được chọn một lĩnh vực để Quốc hội “đi trước một bước”, tôi sẽ chọn cải cách toàn diện thể chế xây dựng và thực thi pháp luật, tức là thiết kế lại “bộ máy sản xuất luật pháp” của quốc gia.

Lý do rất rõ: Mọi đột phá phát triển – từ kinh tế xanh, kinh tế số, khoa học công nghệ, cho đến cải cách hành chính – đều cần được mở đường bởi luật pháp. Nhưng nếu chính hệ thống làm ra luật còn chậm, cứng nhắc, hay bị chia cắt theo ngành, thì mọi lĩnh vực khác đều sẽ bị “giam” trong rào cản thể chế.

Cải cách thể chế lập pháp không chỉ là viết luật nhanh hơn, mà là tạo ra một quy trình lập pháp thông minh, có khả năng học hỏi, tự điều chỉnh và thích ứng với tương lai. Tôi cho rằng có ba đột phá mà Quốc hội có thể đi trước để làm gương cho toàn bộ hệ thống:

Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Cao Bằng tổ chức lấy ý kiến các dự thảo luật thuộc lĩnh vực kinh tế, tài chính trình tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, ngày 15/10/2025. Ảnh: La Tuấn.

1. Chuyển từ lập pháp theo nhiệm kỳ sang hoạch định thể chế theo chiến lược dài hạn. Thay vì tập trung vào khối lượng luật cần thông qua mỗi năm, Quốc hội cần có một Chiến lược thể chế quốc gia 10–15 năm, xác định rõ những lĩnh vực then chốt cần mở đường cho phát triển. Khi có tầm nhìn dài hạn, lập pháp mới thực sự đi trước và dẫn dắt.

2. Áp dụng phương pháp lập pháp dựa trên dữ liệu và bằng chứng (evidence-based legislation). Mỗi dự án luật cần được chuẩn bị cùng với phân tích tác động, mô hình kịch bản và đánh giá định lượng, như các nước OECD đang làm. Điều này giúp luật không chỉ đúng về ý chí chính trị, mà còn đúng về logic kinh tế – xã hội.

3. Xây dựng “hệ sinh thái thể chế số” – nơi luật pháp được kết nối, đo lường và giám sát bằng công nghệ. Quốc hội nên đi đầu trong việc hình thành hệ cơ sở dữ liệu pháp lý quốc gia thống nhất, liên kết với Chính phủ điện tử và các địa phương. Khi mọi quy định được số hóa và phân tích theo thời gian thực, Việt Nam sẽ có một “dashboard thể chế” – công cụ để điều hành quốc gia dựa trên dữ liệu và hiệu quả, chứ không chỉ dựa vào cảm tính hay báo cáo hành chính.

Tôi tin rằng nếu Quốc hội đi trước trong lĩnh vực này, thì mọi cải cách khác sẽ có nền tảng vững chắc để thành công. Bởi lẽ, một hệ thống pháp luật minh bạch, nhất quán và học hỏi liên tục chính là điều kiện tiên quyết của một Nhà nước kiến tạo phát triển.

Nói cách khác, đột phá thể chế quan trọng nhất chính là thể chế về cách chúng ta làm ra thể chế. Khi Quốc hội làm chủ được công nghệ, tri thức và quy trình ấy, Việt Nam sẽ có một “năng lực lập pháp kiểu mới” vừa đi trước về tư duy, vừa vững chắc về nền tảng pháp quyền, và đủ linh hoạt để dẫn dắt quốc gia bước vào thời đại phát triển hùng cường.

Xin trân trọng cảm ơn ông!

(Mời độc giả đón đọc kỳ 3: "Quốc hội kiến tạo - Đồng hành cùng Chính phủ, doanh nghiệp và người dân")