-Thưa ông, trong nhiệm kỳ này, Quốc hội được đánh giá là “đi trước một bước về thể chế”. Nhưng “thể chế” chỉ thực sự có sức sống khi có dân đồng thuận, dân thực hiện. Ở góc nhìn của ông, liệu Mặt trận đã thực sự trở thành “bà đỡ” cho những quyết sách của Quốc hội hay chưa?

+Tôi nghĩ rằng nói “Quốc hội đi trước một bước về thể chế” là hoàn toàn đúng, nhưng để bước đi ấy thực sự vững vàng thì phải có Mặt trận đi trước một bước về dân chủ. Quốc hội là nơi làm luật, còn Mặt trận là người thực thi dân chủ, là cầu nối giữa ý chí của Đảng, Nhà nước với nguyện vọng của nhân dân. Nếu Quốc hội là người thông qua luật thì Mặt trận là người “đỡ đầu” để chính sách ấy đi vào lòng dân.

Mấy năm qua, ta thấy rõ vai trò này qua những sự kiện cụ thể. Ví dụ, trong quá trình lấy ý kiến Nhân dân đối với dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) vừa rồi, Mặt trận các cấp đã tổ chức hàng vạn hội nghị, tiếp nhận hàng triệu ý kiến cử tri. Không phải góp ý cho có - nhiều ý kiến rất sát thực tế, từ việc thu hồi đất, bồi thường, đến quyền lợi của người nông dân khi chuyển đổi mục đích sử dụng đất. Những góp ý ấy được tổng hợp công khai, chuyển đến Quốc hội và cơ quan soạn thảo. Kết quả là trong bản Luật thông qua năm 2024, nhiều quy định đã điều chỉnh theo hướng gần dân hơn, vì dân hơn, minh bạch hơn.

Đó chính là vai trò của Mặt trận - “đỡ đẻ” cho thể chế, để luật pháp không chỉ phản ánh ý chí của Nhà nước, mà còn hài hòa với lợi ích và tâm tư của người dân.

-Ông từng nói “dân chủ không phải là ban phát, mà là cơ chế để dân được nói và được nghe”. Vậy theo ông, Quốc hội đang “mở đường” cho dân chủ bằng thể chế mới, còn Mặt trận cần “mở khóa” điều gì trong chính mình để dân chủ không chỉ là khẩu hiệu?

+Đúng là Quốc hội đang đi rất nhanh trong việc thể chế hóa dân chủ. Các đạo luật gần đây như Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở (2022), Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND (sửa đổi), hay Luật Tổ chức chính quyền địa phương - đều mở rộng không gian để dân tham gia vào đời sống chính trị. Nhưng dân chủ không thể chỉ là “trên giấy”, mà phải đi vào thực tế. Và để đi vào thực tế, Mặt trận phải “mở khóa” chính mình.

Trước hết, phải thay đổi phương thức làm việc. Nhiều nơi, việc lấy ý kiến dân vẫn còn hành chính, nặng hình thức: gửi phiếu, đọc dự thảo, ít tranh luận. Tôi đi cơ sở thấy nhiều bà con nói: “Cán bộ đến lấy ý kiến, mà toàn đọc, chứ không hỏi xem chúng tôi nghĩ gì”. Dân như thế là dân chủ một chiều.

Đồng chí Nguyễn Túc. Ảnh: Quang Vinh.

Tôi nhớ, khi thực hiện Luật Dân chủ cơ sở ở một số xã thuộc tỉnh Quảng Nam (nay là Đà Nẵng), Mặt trận xã đã tổ chức các buổi “cà phê cuối tuần” – mời người dân, đại diện doanh nghiệp, chính quyền cùng ngồi lại, bàn từng chuyện nhỏ: rác thải, đường làng, điện chiếu sáng, thu chi quỹ. Ở đó, dân nói thật, cán bộ nghe thật. Đó mới là dân chủ sống động.

Mặt trận muốn dân chủ không chỉ là khẩu hiệu, phải “đi về phía dân” – chứ không chờ dân đến với mình. Khi dân thấy tiếng nói của mình được lắng nghe, tôn trọng và khi đó tin cậy, thể chế tự nhiên mạnh lên.

- Quốc hội khóa XV đã có nhiều đổi mới trong công tác lập pháp và giám sát. Nhưng nhiều ý kiến cho rằng “luật thì tiến, còn đời sống thi hành luật lại chậm”. Vậy Mặt trận nên tham gia vào giai đoạn nào để làm cho khoảng cách giữa “luật ban hành” và “luật đi vào đời sống” được rút ngắn thực sự?”

+Tôi cho rằng, khoảng cách giữa “luật” và “đời sống” là thước đo năng lực của toàn bộ hệ thống chính trị, trong đó Mặt trận đóng vai trò rất quan trọng. Mặt trận có thể tham gia ở cả trước, trong và sau quá trình lập pháp.

Trước khi ban hành luật: Mặt trận phải tham gia phản biện ngay từ giai đoạn soạn thảo. Ví dụ, khi xây dựng Luật Nhà ở (sửa đổi), Mặt trận đã góp ý về cơ chế phát triển nhà ở xã hội cho người lao động, nhấn mạnh tính khả thi và sự phối hợp với công đoàn. Chính nhờ đó phản biện đó mà Quốc hội đã đưa thêm quy định rõ ràng đối với đất 20% cho nhà ở xã hội trong các khu đô thị mới.

Đồng chí Hà Thị Nga, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam trao Bằng khen cho các cá nhân có thành tích xuất sắc tiêu biểu trong trong thực hiện Nghị quyết số 18-NQ/TW tại Đại hội Thi đua yêu nước cơ quan Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, ngày 28/10/2025. Ảnh: Quang Vinh.

Khi luật đã được thông qua: Mặt trận cần chủ động tuyên truyền, phổ biến luật bằng cách dễ hiểu, dễ nhớ, chứ không chỉ dừng ở hình thức tập huấn. Nhiều nơi làm rất hay: Mặt trận phường phối hợp với công an, đoàn thanh niên dựng tiểu phẩm, sân khấu hóa Luật Giao thông đường bộ, Luật Phòng, chống bạo lực gia đình để bà con dễ tiếp nhận, vừa vui vừa nhớ lâu.

Sau khi luật có hiệu lực: Mặt trận phải tham gia giám sát. Ví dụ, năm 2023, nhiều Ủy ban Mặt trận tỉnh, thành đã tham gia giám sát việc tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo. Qua giám sát, phát hiện nhiều nơi chưa thực hiện đúng quy định tiếp dân định kỳ. Các báo cáo giám sát này đã giúp chính quyền điều chỉnh, nâng chất lượng phục vụ nhân dân.

Như vậy, để luật “sống”, Mặt trận phải “sống cùng luật”, tức là hiện diện ở cả ba giai đoạn: xây – nói – làm.

-Phản biện xã hội là một quyền, nhưng cũng là trách nhiệm lớn của Mặt trận. Thực tế, nhiều nơi phản biện vẫn còn hình thức, “nể nang”, hoặc “né va chạm”. Ông có đề xuất gì để thể chế mạnh hơn, Mặt trận phải dám nói “trái tai” hơn với các cơ quan công quyền?

+Tôi vẫn nói với anh em trong Mặt trận: “Phản biện xã hội là công việc khó nhưng rất cao quý”. Khó vì ta phải nói thật, mà nói thật đôi khi “mất lòng”; cao quý vì phản biện, nếu đúng đắn, chính là góp phần bảo vệ dân, lột tả soi mình.

Trong quá khứ, Mặt trận từng làm rất tốt vai trò này. Ngay từ thời đổi mới, Mặt trận giám sát, phản biện nhiều chủ trương lớn: khoán hộ nông nghiệp, sắp xếp lại doanh nghiệp nhà nước, hay gần đây là chính sách đền bù tái định cư. Có thời điểm, ý kiến của Mặt trận được coi là “thước đo xã hội” cho tính khả thi của chính sách.

Nhưng đúng là vài năm trở lại đây, một số nơi còn “nể nang”. Phản biện chưa sắc, thiếu đúng khí. Tôi cho rằng muốn khắc phục, trước hết phải có chế bảo vệ người phản biện, cán bộ Mặt trận khi phát hiện vấn đề phải được quyền nói, được lắng nghe, và không bị quy chụp.

Các đại biểu tham gia quy trình hiệp thương tại Đại hội đại biểu toàn quốc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam lần thứ X, ngày 17/10/2024. Ảnh: Duy Linh.

Thứ hai, phản biện phải có tri thức và có tính. Nói thẳng nhưng không thô, nói khác nhưng vì cái chung. Tôi từng tham gia góp ý Luật Phòng, chống tác hại rượu bia, nhiều doanh nghiệp không hài lòng, nhưng nhờ phản biện của Mặt trận và các tổ chức xã hội, Quốc hội đã giữ lại những quy định cần thiết để bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Đó là phản biện có trách nhiệm, có giá trị.

-Khi Quốc hội đang đổi mới tư duy lập pháp, cơ chế “phản biện độc lập” và “tham vấn chính sách” từ Mặt trận liệu đã đủ sức tạo ra áp lực tích cực cho quá trình làm luật? Hay chúng ta vẫn đang thiếu những “kênh phản biện thật sự có răng”?

+Ta đang có “răng”, nhưng chưa “cắn sâu” - nói nôm na là vậy. Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã quy định rõ quyền phản biện xã hội, nhưng quyền đó muốn mạnh phải đi cùng năng lực, phương tiện và trách nhiệm.

Thực tế, Mặt trận Trung ương đã tổ chức hàng trăm hội nghị phản biện về các dự thảo luật, nghị định trong 5 năm qua. Nhưng điều đáng nói là ở nhiều địa phương, việc phản biện còn mang tính hình thức, do thiếu đội ngũ chuyên gia, thiếu cơ sở dữ liệu. Có ý kiến đưa ra chỉ là “cảm tính” nên sức thuyết phục chưa cao.

Tôi cho rằng cần thiết lập hệ thống phản biện chuyên sâu, có sự tham gia của giới trí thức, các viện nghiên cứu, các tổ chức nghề nghiệp. Khi phản biện có cơ sở khoa học, có dữ liệu, có dẫn chứng thuyết phục thì tiếng nói của Mặt trận sẽ nặng ký hơn.

Chẳng hạn, trong quá trình góp ý Luật Đất đai, Mặt trận TP. Hồ Chí Minh đã phối hợp với các nhà khoa học, luật sư, chuyên gia kinh tế để đưa ra báo cáo phản biện dài hơn 200 trang, nêu rõ 23 điểm cần chỉnh sửa. Báo cáo đó được Quốc hội đánh giá rất cao và nhiều kiến nghị được tiếp thu.

Như vậy, “kênh phản biện có răng” không chỉ là quyền lực pháp lý, mà là sức mạnh của trí tuệ và uy tín xã hội. Khi dân, trí thức, doanh gia cùng dừng sau tiếng nói của Mặt trận, thì phản biện ấy mới được xã hội lắng nghe.

-Một Quốc hội đi trước một bước về thể chế chắc chắn cần một Mặt trận đi trước một bước về dân chủ cơ sở. Theo ông, trong giai đoạn tới, Mặt trận nên thay đổi điều gì trong tổ chức, phương thức hoạt động, và đội ngũ cán bộ để bắt nhịp được với bước tiến ấy?

+Tôi cho rằng, đổi mới thể chế mà không đổi mới đội ngũ và cách làm thì vẫn chỉ là “bước chân trên giấy”. Mặt trận là nơi hội tụ các giai tầng, dân tộc, tôn giáo, trí thức, doanh nhân… nên nếu không sâu sát, không nói được tiếng nói của dân, thì sẽ tự tách khỏi dòng chảy của đời sống xã hội.

Ba chữ “đi trước một bước về dân chủ cơ sở” không thể chỉ là khẩu hiệu. Nó đòi hỏi Mặt trận phải chuyển từ hành chính sang phục vụ, từ báo cáo lên trên sang lắng nghe từ dưới. Tôi nhớ mãi những chuyến về cơ sở ở Bình Định hay Nghệ An, nơi người dân nói thẳng: “Mặt trận chỉ xuống khi có phong trào thi đua.” Điều đó gợi cho chúng ta một bài học – phải làm dân tin bằng hành động, không bằng khẩu hiệu.

Đoàn Đại biểu tỉnh Điện Biên trao đổi bên lề Đại hội đại biểu toàn quốc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam lần thứ X, ngày 17/10/2024. Ảnh: Duy Linh.

Cán bộ Mặt trận thời nay không chỉ cần “nhiệt tình cách mạng” mà còn phải có năng lực phản biện, kỹ năng đối thoại và hiểu biết pháp luật. Khi Quốc hội đang đổi mới lập pháp và giám sát, Mặt trận cũng phải trở thành chuyên gia của lòng dân, nắm bắt được hơi thở của đời sống.

Chắc thực tiễn, biết tổng hợp, kiến nghị, đề xuất cụ thể. Nói cách khác, nếu Quốc hội đi trước về thể chế, thì Mặt trận phải đi trước về niềm tin và trí tuệ nhân dân.

- Ông từng khẳng định: “Niềm tin của dân là nền tảng của mọi thể chế.” Vậy trong thời điểm lòng tin xã hội có lúc còn dao động, ông nhìn nhận vai trò “hàn gắn niềm tin” của Mặt trận như thế nào, nhất là khi dân đang đòi hỏi nhiều hơn về tính minh bạch, liêm chính trong quản trị?

+Niềm tin của dân là thứ không thể “ban phát”, mà chỉ có thể xây dựng lại từng bước bằng sự trung thực và dấn thân. Tôi nói thật, có giai đoạn, một số vụ việc tiêu cực, tham nhũng đã làm tổn thương lòng tin của dân. Nhưng chính lúc ấy, vai trò của Mặt trận càng quan trọng. Bởi chúng ta là cầu nối giữa dân và Đảng, giữa tiếng nói phản biện và tiếng nói xây dựng.

Tôi nhớ trong giai đoạn giám sát việc thực hiện chính sách người có công ở Quảng Nam (nay là Đà Nẵng) và Đồng Nai, Mặt trận đã phát hiện ra hàng trăm hồ sơ kê khai sai. Khi kiến nghị được lắng nghe, xử lý công khai, dân mừng lắm. Họ bảo: “Mặt trận nói đúng nỗi của dân chúng tôi, của người không có quyền”. Chính những việc nhỏ như thế khôi phục lòng tin lớn.

Ngày nay, khi mạng xã hội lan tỏa mạnh, người dân muốn thấy hành động công khai, minh bạch và phản ứng nhanh của Mặt trận. Do đó, tôi cho rằng Mặt trận phải trở thành kênh thông tin hai chiều, vừa truyền tải kiến thức một cách dễ hiêuẻ, vừa phản ánh tâm tư của nhân dân nhanh chóng lên cơ quan quyền lực nhà nước. Đó là cách “hàn gắn” lòng tin không bằng lời hứa mà bằng hành động có kết quả.

- Có ý kiến cho rằng, trong khi Quốc hội đã “mở cửa” với truyền thông, với ý kiến cử tri, thì Mặt trận vẫn còn “kín tiếng” và ít phản ứng nhanh với các vấn đề nóng của xã hội. Ông có nghĩ Mặt trận cần học cách “nói kịp thời” để thể hiện rõ hơn vai trò của mình trong không gian công?

+Xã hội hiện nay thay đổi từng ngày, mà nếu Mặt trận vẫn nói theo nhịp cũ, thì tiếng nói của mình sẽ lạc hậu. Tôi nhiều lần nói với anh em trong hệ thống: “Cái gì dân đang nói, báo chí đang hỏi, thì Mặt trận không thể im lặng”. Ví dụ, trong vụ việc ô nhiễm môi trường ở sông Bưởi, Thanh Hóa, nhờ sự vào cuộc nhanh của Mặt trận địa phương, tổ chức đối thoại công khai giữa doanh nghiệp, người dân và chính quyền đã giúp giải quyết êm đẹp, tránh xung đột kéo dài. Đó là phản xạ đúng. Ngược lại, nếu Mặt trận chậm, không kịp lên tiếng, thì niềm tin dân sẽ chuyển sang các “kênh ngoài chính thống”.

Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh An Giang cùng các ngành, tổ chức chính trị - xã hội gặp gỡ người dân được hỗ trợ nhà ở trong chương trình xóa nhà tạm, nhà dột nát. Ảnh: Trúc Linh.

Tôi cho rằng, “nói kịp thời” không chỉ là vấn đề tốc độ, mà là bản lĩnh chính trị và lòng tin vào dân. Mặt trận phải dám lên tiếng cả khi vấn đề còn đang “nóng bỏng”, miễn là có cơ sở, có dữ liệu thực tiễn. Khi ấy, tiếng nói của Mặt trận sẽ trở thành tiếng nói điều hòa xã hội, chứ không phải tiếng vọng muộn màng.

- Với những đổi mới của Quốc hội về lập pháp, giám sát và chất vấn, ông kỳ vọng Mặt trận sẽ “đi cùng” Quốc hội bằng cách nào để không chỉ là người phản biện, mà còn là người góp phần định hình văn hóa đối thoại chính trị mới ở Việt Nam?

+Quốc hội và Mặt trận là hai bánh xe của cùng một cỗ xe dân chủ. Quốc hội đại diện cho ý chí, nguyện vọng của cử tri, còn Mặt trận là nơi tập hợp, lắng nghe và phản ánh tâm tư của nhân dân. Muốn cỗ xe chạy đúng hướng, hai bánh phải quay cùng tốc độ.

Tôi cho rằng Mặt trận cần “đi cùng” Quốc hội ở ba điểm:

Thứ nhất, tham gia ngay từ giai đoạn xây dựng chính sách, tức là phản biện trước khi luật ra đời, chứ không chỉ phản biện khi ban hành.

Thứ hai, tham gia giám sát độc lập sau khi luật thực thi, đặc biệt ở các lĩnh vực sát dân như đất đai, an sinh, chính sách người nghèo.

Thứ ba, cùng Quốc hội tạo ra không gian đối thoại chính trị minh bạch, nơi người dân, doanh nghiệp, trí thức có thể nói thẳng ý kiến mà không sợ bị định kiến.

Đoàn giám sát MTTQ xã Thọ Phú (tỉnh Thanh Hóa) giám sát dự án mở rộng đường giao thông trên địa bàn xã. Ảnh: Nguyễn Chung.

Tôi từng dự một buổi giám sát của Ủy ban Trung ương Mặt trận ở Đắk Lắk, khi doanh nghiệp cà phê phản ánh vướng mắc về tín dụng. Đại diện Mặt trận, Đoàn đại biểu Quốc hội và Ngân hàng Nhà nước cùng ngồi lại, đối thoại cởi mở và ngay sau đó, chính sách hỗ trợ được điều chỉnh. Đó chính là văn hóa đối thoại chính trị mới mà chúng ta cần vun đắp - thẳng thắn, cầu thị, tôn trọng sự thật.

-Nếu nhìn về tương lai, khi Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ngày càng hoàn thiện, ông muốn gửi gắm điều gì để Mặt trận không chỉ là “người bạn đồng hành” mà còn là “người đối trọng lành mạnh” giúp Quốc hội và Chính phủ giữ vững chữ dân trong mọi quyết sách?

+Trong cơ chế dân chủ hiện đại, không có “đối trọng”, thể chế dễ rơi vào chủ quan, tự mãn. Nhưng “đối trọng” ở đây không phải là đối lập, mà là đối trọng bằng trí tuệ, bằng đạo đức công dân, bằng tiếng nói của lòng dân.

Tôi mong Mặt trận trong tương lai sẽ trở thành trung tâm tham vấn xã hội dân sự - nơi quy tụ các hiệp hội nghề nghiệp, giới trí thức, doanh nhân, tôn giáo, cộng đồng...

Dân cư… cùng tham gia vào việc hoạch định và giám sát chính sách. Khi đó, Quốc hội và Chính phủ có thể dựa vào Mặt trận như một “hệ thống radar của xã hội”, phát hiện sớm những bất cập, mâu thuẫn trong chính sách để điều chỉnh kịp thời.

Nhìn xa hơn, trong Nhà nước pháp quyền XHCN mà chúng ta đang xây dựng, tôi tin rằng chữ “dân” sẽ là trung tâm của mọi thể chế, và Mặt trận chính là người giữ ngọn lửa đó. Nếu Mặt trận lắng nghe dân một cách trung thực, nói với Đảng và Quốc hội bằng dữ liệu thật, bằng lòng dân thật thì chúng ta sẽ không bao giờ đi chệch hướng.

- Xin trân trọng cảm ơn đồng chí!

(Mời độc giả đón đọc kỳ 5: "Quốc hội không chỉ làm luật mà phải kiến tạo thể chế để dẫn dắt phát triển")