 |
-Thưa ông, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: “Quốc hội phải luôn đi trước một bước về thể chế, làm tốt vai trò kiến tạo, dẫn dắt, mở đường cho phát triển đất nước”. Ông nhìn nhận như thế nào về tư tưởng chỉ đạo này trong bối cảnh Việt Nam đang đẩy mạnh xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN và hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN? +Tôi cho rằng đây không chỉ là một chỉ đạo mang tầm chiến lược, mà còn là một mệnh lệnh của thời cuộc. “Đi trước một bước về thể chế” không phải khẩu hiệu, mà là đòi hỏi khách quan của quá trình phát triển đất nước trong giai đoạn mới khi thực tiễn đang biến đổi từng ngày, từng giờ, còn khuôn khổ pháp lý nhiều khi chưa theo kịp nhịp sống của nền kinh tế và xã hội.
Chúng ta đang bước vào thời kỳ mà tốc độ đổi mới sáng tạo, hội nhập quốc tế và chuyển đổi số buộc hệ thống pháp luật phải linh hoạt, dự báo và dẫn dắt. Nếu Quốc hội không “đi trước”, không mở đường bằng tư duy thể chế, thì luật pháp sẽ chỉ chạy theo, bị động trước yêu cầu phát triển. Chính vì vậy, lời Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh đã chỉ rõ một vai trò mới của Quốc hội: Không chỉ làm luật để quản lý, mà phải kiến tạo thể chế để thúc đẩy phát triển, tức là xây dựng khung khổ pháp lý có khả năng kích hoạt nguồn lực, khơi thông tiềm năng và tạo động lực cho đất nước bứt phá. Trong tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam, Quốc hội chính là trung tâm trong việc thể chế hóa Cương lĩnh, Hiến pháp và các chủ trương lớn của Đảng. Một Nhà nước pháp quyền hiện đại không thể chỉ dựa vào mệnh lệnh hành chính mà phải được vận hành bằng hệ thống pháp luật tiên tiến, minh bạch và nhân văn, đủ sức bảo vệ quyền con người, quyền công dân và lợi ích chính đáng của các chủ thể trong xã hội.
Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng đã khẳng định rõ: Xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN là một trong ba trụ cột của đổi mới hệ thống chính trị, cùng với xây dựng Đảng và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh. Và tôi tin, Đại hội XIV tới đây sẽ còn đặt trọng tâm mạnh mẽ hơn vào yêu cầu này, bởi Nhà nước pháp quyền XHCN chính là mô hình quản trị hiện đại, nhân văn, dựa trên pháp luật, vì hạnh phúc của nhân dân, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam.
-Để “đi trước một bước về thể chế”, Quốc hội cần có tư duy lập pháp chiến lược, gắn với yêu cầu phát triển dài hạn. Theo ông, làm thế nào để hoạt động lập pháp bám sát thực tiễn nhưng vẫn mang tính dự báo, mở đường cho tương lai? +Điều khó nhất của lập pháp hiện nay không phải là “viết luật” mà là viết sao cho luật “sống” được trong đời sống. Muốn vậy, phải có sự kết hợp giữa ba yếu tố: Thực tiễn, khoa học và tầm nhìn. Thứ nhất, Quốc hội cần xây dựng cơ chế đánh giá tác động chính sách trước và sau khi ban hành luật. Pháp luật không thể “đóng đinh”, mà phải được cập nhật thường xuyên dựa trên dữ liệu và phản hồi từ xã hội. Thứ hai, phải tăng tính chiến lược trong chương trình xây dựng luật, pháp lệnh – tức là không chạy theo sự vụ, mà xác định rõ các ưu tiên dài hạn gắn với mục tiêu phát triển quốc gia đến năm 2045. Thứ ba, cần phát huy vai trò của đội ngũ chuyên gia, viện nghiên cứu, trường đại học, tạo “nguồn trí tuệ xã hội” hỗ trợ Quốc hội trong quá trình dự báo xu hướng, nhận diện vấn đề mới. Chỉ khi lập pháp dựa trên tri thức và tầm nhìn chiến lược, chúng ta mới có thể đi trước, chứ không bị động chạy theo thực tiễn.
-Quốc hội khóa XV được đánh giá là một nhiệm kỳ đổi mới mạnh mẽ cả về tư duy và hành động. Ông có thể điểm lại một số kết quả nổi bật nhất thể hiện tinh thần “đi trước một bước về thể chế” trong nhiệm kỳ này? +Tôi đã có cơ hội tham gia bốn khóa Quốc hội liên tiếp: IX, X, XI và XII nên có thể cảm nhận rõ sự chuyển mình của cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất qua từng giai đoạn lịch sử. Mỗi khóa đều có những khó khăn và thách thức riêng, nhưng đều hoàn thành xuất sắc sứ mệnh của mình. Với khóa XV, có năm điểm khiến tôi ấn tượng nhất:
Thứ nhất, hoạt động của Quốc hội ngày càng dân chủ, công khai, đổi mới về mọi mặt, được cử tri và dư luận xã hội đánh giá rất cao. Thứ hai, Quốc hội triển khai đồng bộ cả ba chức năng lập pháp, giám sát, quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước theo hướng ngày càng đi vào chiều sâu, sát với thực tiễn và yêu cầu phát triển. Thứ ba, Quốc hội làm việc rất khẩn trương, với khối lượng công việc khổng lồ, trong đó có nhiều kỳ họp bất thường ngoài dự kiến, nhưng nhờ phát huy trí tuệ tập thể và tinh thần trách nhiệm cao, tất cả đều được hoàn thành hiệu quả, chất lượng. Thứ tư, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã phối hợp chặt chẽ, linh hoạt với Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương, bảo đảm tính thống nhất và hiệu quả trong triển khai chính sách. Thứ năm, hoạt động đối ngoại của Quốc hội trở nên đa dạng, chủ động và sâu rộng hơn bao giờ hết, góp phần nâng cao vị thế, uy tín của Quốc hội Việt Nam nói riêng, và hình ảnh đất nước Việt Nam nói chung trên trường quốc tế. Tất cả những dấu ấn đó cho thấy Quốc hội khóa XV không chỉ “đi trước một bước về thể chế” mà còn thật sự là Quốc hội của đổi mới, kiến tạo và hành động, đặt nền móng vững chắc cho giai đoạn phát triển tiếp theo của đất nước. -Quốc hội khóa XV cũng được ghi nhận ở tính chủ động, kịp thời ban hành các đạo luật lớn nhằm tháo gỡ “điểm nghẽn” thể chế, khơi thông nguồn lực. Ông có thể chia sẻ thêm về cách Quốc hội đã chuyển hóa tầm nhìn thành hành động cụ thể trong công tác lập pháp? +Tôi đánh giá cao tinh thần hành động của Quốc hội khóa XV không dừng ở “nói đúng” mà làm nhanh, làm trúng, làm hiệu quả. Có ba yếu tố giúp Quốc hội chuyển hóa tầm nhìn thành hành động cụ thể: Thứ nhất là tư duy hệ thống - Quốc hội không xem xét từng đạo luật đơn lẻ mà đặt chúng trong tổng thể thể chế phát triển. Chẳng hạn, khi sửa Luật Đất đai, Quốc hội đồng thời điều chỉnh Luật Nhà ở, Luật Kinh doanh bất động sản, Luật Đấu thầu, đảm bảo đồng bộ để chính sách không bị “xung đột” hay chồng chéo. Thứ hai là sự đổi mới trong quy trình lập pháp - các Ủy ban của Quốc hội đã mở rộng tham vấn, lấy ý kiến doanh nghiệp, hiệp hội, chuyên gia, thậm chí tổ chức các diễn đàn chuyên sâu để hoàn thiện dự thảo. Việc lắng nghe từ thực tiễn chính là cách “chuyển tầm nhìn thành hành động”.
Và thứ ba là tăng tính trách nhiệm cá nhân. Nhiều đại biểu Quốc hội giờ không chỉ biểu quyết, mà chủ động đề xuất, phản biện, chỉnh sửa từng điều luật với tinh thần “vì sự phát triển của đất nước”. Đó là điều khác biệt so với trước.
-Một trong những yếu tố quyết định chất lượng lập pháp là chất lượng đại biểu Quốc hội. Ông có kiến nghị gì để nâng cao hơn nữa năng lực, bản lĩnh và tính chuyên nghiệp của đội ngũ đại biểu trong nhiệm kỳ tới? +Tôi vẫn thường nói rằng: Đại biểu Quốc hội không chỉ cần “có tâm”, mà còn phải “có tầm” và “có nghề”. Một Quốc hội mạnh chỉ có thể được hình thành từ những đại biểu mạnh - những người thật sự am hiểu, bản lĩnh và tận tụy vì lợi ích của nhân dân, của đất nước. Trước hết, cần tiếp tục tăng tỷ lệ đại biểu chuyên trách. Bởi chỉ khi có đủ thời gian, điều kiện và nguồn lực, đại biểu mới có thể đi sâu vào công tác lập pháp, từ nghiên cứu, phản biện đến giám sát. Một đại biểu chuyên trách được đào tạo bài bản, có kinh nghiệm thực tiễn và tư duy độc lập sẽ góp phần rất lớn vào chất lượng của từng đạo luật. Thứ hai, phải nâng cao năng lực nghiên cứu, phản biện và kỹ năng nghị trường cho đại biểu Quốc hội một cách bài bản và liên tục. Đại biểu trong thời đại mới không thể chỉ dừng lại ở sự am hiểu lĩnh vực chuyên môn, mà phải hiểu về kinh tế, nắm bắt công nghệ, giỏi ngoại ngữ và biết phân tích chính sách trên cơ sở dữ liệu và bằng chứng khoa học. Chỉ như vậy, tiếng nói của họ tại nghị trường mới thật sự có trọng lượng và sức thuyết phục.
Thứ ba, cần có cơ chế bảo vệ và khuyến khích đại biểu dám nói, dám tranh luận, dám chịu trách nhiệm. Khi đại biểu phát biểu vì lợi ích quốc gia, vì tiếng nói của cử tri, họ phải được tôn trọng, lắng nghe và bảo vệ. Sự phản biện mang tính xây dựng, nếu được khuyến khích, sẽ là động lực quan trọng để Quốc hội ngày càng dân chủ, minh bạch và hiệu quả hơn. Quan trọng hơn, phải xây dựng tính chuyên nghiệp của cả tập thể Quốc hội, từ phương thức điều hành, tổ chức kỳ họp đến quy trình xây dựng và thẩm tra luật. Một Quốc hội chuyên nghiệp là Quốc hội vận hành theo chuẩn mực khoa học, lấy hiệu quả lập pháp làm thước đo, chứ không phải hình thức hay số lượng. Từ thực tiễn nhiều năm gắn bó với nghị trường, tôi có đôi điều muốn nhấn mạnh: Một là, cần lựa chọn những người thật sự tiêu biểu, có trí tuệ, uy tín và bản lĩnh trong các tầng lớp nhân dân để tham gia Quốc hội. Khi mỗi đại biểu đều là một nhân tố ưu tú, chúng ta sẽ có một tập thể Quốc hội trí tuệ, bản lĩnh và sáng tạo. Hai là, phải coi trọng vai trò phản biện của Quốc hội xây dựng Quốc hội trở thành “trung tâm phản biện quốc gia” thực sự, nơi mọi chính sách lớn đều được soi chiếu dưới góc nhìn khoa học, thực tiễn và vì dân. Ba là, cần tiếp tục phát huy dân chủ nghị trường, nâng tầm đổi mới trong hoạt động lập pháp, để mỗi quyết sách được ban hành đều thể hiện trí tuệ, tầm nhìn và khát vọng phát triển của dân tộc. Tôi tin rằng, nếu làm được những điều đó, Quốc hội nhiệm kỳ tới sẽ không chỉ mạnh về tổ chức, sắc bén về lập pháp, mà còn thực sự là biểu tượng của trí tuệ, bản lĩnh và niềm tin của nhân dân Việt Nam trong thời kỳ mới.
-Cuối cùng, ông muốn gửi gắm thông điệp gì đến Quốc hội khóa XVI - những người sẽ tiếp bước để tiếp tục khẳng định vai trò “kiến tạo, dẫn dắt, mở đường cho phát triển đất nước” trong giai đoạn mới? +Quốc hội phải tiếp tục là người mở đường bằng trí tuệ, bằng tầm nhìn và bằng bản lĩnh. Mỗi đại biểu, mỗi đạo luật, mỗi quyết sách được thông qua đều phải hướng đến mục tiêu cao nhất: “Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.”
Trong thế kỷ XXI - thời đại của cạnh tranh về thể chế - không quốc gia nào có thể phát triển bền vững nếu thể chế chậm đổi mới. Giữ vai trò tiên phong về thể chế chính là cách để Quốc hội góp phần nâng tầm Việt Nam, đưa đất nước từ một nền kinh tế đang phát triển trở thành một quốc gia phát triển, có vị thế và tiếng nói mạnh mẽ trên trường quốc tế. Song hành với đó, tôi cho rằng Quốc hội khóa XVI cần chủ động hợp tác, phối hợp chặt chẽ với Chính phủ, các bộ, ngành và địa phương, nhưng đồng thời phải giữ được tính độc lập hợp lý của một nhánh quyền lực trong Nhà nước pháp quyền XHCN. Chỉ khi xử lý tốt mối quan hệ giữa phối hợp và độc lập, Quốc hội mới thật sự nâng cao được uy tín, củng cố niềm tin của nhân dân và khẳng định vị thế là cơ quan đại diện cao nhất của nhân dân, cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất. Một vấn đề rất quan trọng khác là công tác tổ chức - cán bộ. Quốc hội khóa tới cần mạnh dạn tăng tỷ lệ đại biểu chuyên trách, lựa chọn những người tiêu biểu, có năng lực, có điều kiện và tâm huyết hoạt động lâu dài. Cùng với đó, phải nâng cao chất lượng bộ phận thường trực của Hội đồng Dân tộc và các Ủy ban của Quốc hội, đồng thời tăng số lượng, đặc biệt là chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức tham mưu, giúp việc. Chúng ta đều biết, tại các bộ, ngành của Chính phủ, bên cạnh lãnh đạo còn có hệ thống vụ, cục chuyên môn rất hùng hậu. Trong khi đó, Hội đồng Dân tộc và các Ủy ban của Quốc hội là các cơ quan mang tính đa ngành, liên lĩnh vực, nếu thiếu đội ngũ chuyên gia đủ năng lực và số lượng, sẽ rất khó bảo đảm chất lượng hoạt động lập pháp và giám sát. Về phương thức hoạt động, tôi cho rằng Quốc hội nên cân nhắc tăng thời lượng làm việc tại nghị trường, có thể tổ chức 4 kỳ họp mỗi năm thay vì 2 kỳ như hiện nay, mỗi kỳ họp kéo dài khoảng 15 ngày. Cách làm này sẽ giúp Quốc hội xử lý kịp thời những vấn đề phát sinh trong quá trình đổi mới và hội nhập, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các đại biểu kiêm nhiệm thực hiện tốt trách nhiệm của mình. Tôi rất kỳ vọng và tin tưởng rằng, các đại biểu Quốc hội khóa XVI sẽ tiếp nối xứng đáng truyền thống vẻ vang của Quốc hội Việt Nam - một Quốc hội trí tuệ, bản lĩnh, gần dân và vì dân, luôn tiên phong trong đổi mới, luôn kiên định với con đường mà Đảng, Bác Hồ và Nhân dân ta đã lựa chọn. Chỉ cần giữ vững tinh thần đó, Quốc hội chắc chắn sẽ tiếp tục khẳng định vai trò kiến tạo, dẫn dắt và mở đường cho tương lai phát triển rực rỡ của đất nước. -Trân trọng cảm ơn đồng chí Nguyễn Đức Kiên! |
