Vào những ngày đầu tháng 8 năm 1945, trong bối cảnh Thế chiến thứ hai sắp kết thúc, một loạt quyết định mang tính bước ngoặt đã được đưa ra tại Tân Trào (Tuyên Quang), chớp lấy thời cơ "ngàn năm có một" để dân tộc Việt Nam giành lại độc lập.

Trước tin tức phát xít Nhật sắp đầu hàng Đồng minh, vốn được chính thức tuyên bố vào ngày 14-15/8/1945, không khí tại căn cứ địa cách mạng trở nên vô cùng khẩn trương.

Nhận định tình thế đã chín muồi, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ thị cho đồng chí Võ Nguyên Giáp khẩn cấp triệu tập các đại biểu về họp Hội nghị toàn quốc của Đảng và Đại hội Quốc dân.

Quân lệnh số 1 của Ủy ban khởi nghĩa toàn quốc, ngày 13/8/1945. Ảnh tư liệu BTLSQG.

Đáp lại lời kêu gọi, Hội nghị toàn quốc của Đảng Cộng sản Đông Dương đã diễn ra cấp tốc trong các ngày 13, 14 và 15/8/1945. Tại hội nghị, Tổng Bí thư Trường Chinh đã nhấn mạnh tình thế cấp bách, khẳng định phải phát động toàn dân nổi dậy giành chính quyền từ tay phát xít Nhật và chính quyền bù nhìn trước khi quân Đồng minh tiến vào Đông Dương. Đây được xem là cơ hội duy nhất để giành độc lập dân tộc một cách trọn vẹn.

Hội nghị đã thông qua kế hoạch lãnh đạo toàn dân Tổng khởi nghĩa, đề ra ba nguyên tắc chỉ đạo là tập trung, thống nhất và kịp thời.

Ngay trong ngày họp đầu tiên của Hội nghị, 13/8, Ủy ban Khởi nghĩa toàn quốc đã được thành lập. Đến 23 giờ cùng ngày, mệnh lệnh được mong chờ nhất đã được ban bố. Thay mặt Ủy ban Khởi nghĩa toàn quốc, đồng chí Võ Nguyên Giáp đã ký ban hành Quân lệnh số 1, chính thức phát động cuộc Tổng khởi nghĩa trong cả nước.

Từ trung tâm Tân Trào, mệnh lệnh tổng khởi nghĩa đã nhanh chóng được truyền đi khắp các địa phương, thổi bùng lên ngọn lửa cách mạng trên toàn quốc.