Thông tư 29/2024/TT-BGDĐT là một ví dụ điển hình cho một chính sách tốt về mặt lý thuyết nhưng đang bộc lộ nhiều bất cập nghiêm trọng khi áp dụng vào thực tế.

Đặc biệt, quy định buộc giáo viên muốn dạy thêm có thu tiền phải đăng ký kinh doanh đang khiến họ rơi vào vòng xoáy pháp lý và tài chính vốn không phải là chuyên môn của người làm giáo dục.

Không ai phủ nhận việc quản lý dạy thêm học thêm là cần thiết. Tuy nhiên, cách thức thực hiện của Thông tư 29 lại khiến nhiều người đặt câu hỏi: liệu có đang “thương mại hóa” một cách máy móc hoạt động giáo dục?

Giáo viên, vốn được đào tạo để dạy học, không phải để quản trị doanh nghiệp, giờ đây bị yêu cầu phải thành lập hộ kinh doanh, hoặc công ty, với đầy đủ nghĩa vụ thuế, kế toán, báo cáo tài chính, thậm chí là hệ thống phòng cháy chữa cháy.

Theo phản ánh từ nhiều giáo viên, họ hoàn toàn lúng túng khi phải chuẩn bị hồ sơ đăng ký kinh doanh – một lĩnh vực xa lạ và không nằm trong bất kỳ chương trình đào tạo sư phạm nào. Để đáp ứng quy định, nhiều người buộc phải nhờ người thân đứng tên đăng ký hộ, điều này tiềm ẩn rủi ro pháp lý, đặc biệt khi có tranh chấp xảy ra.

Việc bắt buộc đăng ký kinh doanh, một yêu cầu phù hợp với các trung tâm lớn, lại trở thành gánh nặng không cần thiết với hàng chục nghìn giáo viên tự mở lớp nhỏ tại nhà. Ảnh minh hoạ: Kim Liễu

Tổ chức một lớp dạy thêm giờ đây không chỉ là chuyện chuyên môn giảng dạy. Giáo viên phải cân nhắc đến hàng loạt chi phí: lệ phí đăng ký doanh nghiệp, thuế môn bài, phí thuê mặt bằng, chi phí phòng cháy chữa cháy (có thể lên tới 100 triệu đồng), thuê kế toán, khai báo thuế định kỳ...

Tổng chi phí duy trì một hộ kinh doanh hoặc công ty dạy thêm có thể lên tới hàng chục triệu đồng mỗi năm – con số không hề nhỏ nếu so với thu nhập bình quân của giáo viên.

Với nhiều người, dạy thêm đơn giản chỉ là một phương án cải thiện thu nhập hoặc hỗ trợ học sinh yếu kém, không nhằm mục tiêu kinh doanh chuyên nghiệp. Thế nhưng, với Thông tư 29, hoạt động này đang bị đẩy vào khuôn khổ doanh nghiệp hóa – điều mà chính Bộ Giáo dục lẽ ra phải cân nhắc kỹ trước khi ban hành.

Một trong những điểm nghẽn lớn nhất là sự không nhất quán giữa các bộ ngành và chính quyền địa phương. Trong khi Thông tư 29 yêu cầu đăng ký kinh doanh, nhiều giáo viên phản ánh rằng hồ sơ của họ bị từ chối vì “thiếu mã ngành phù hợp”.

Mã ngành 8559 – “Giáo dục khác chưa được phân vào đâu” – theo lý thuyết là có thể sử dụng, nhưng lại không được chấp nhận ở nhiều địa phương. Sự thiếu hướng dẫn thống nhất từ Bộ Giáo dục và Bộ Kế hoạch – Đầu tư (nay là Bộ Tài chính) đã khiến cho giáo viên rơi vào thế “tiến thoái lưỡng nan”.

Thông tư 29 mặc dù mang ý chí quản lý tốt, nhưng đã vô tình tạo ra một "ma trận" hành chính, đẩy những người làm giáo dục thuần túy vào một cuộc chiến về thủ tục và tài chính mà họ không hề mong muốn. Ảnh minh hoạ: Khánh Linh

Thậm chí, quy định cấm viên chức – trong đó có giáo viên công lập – đứng tên đăng ký kinh doanh càng đẩy họ vào thế bí. Họ không thể tự đứng tên, nhưng cũng không có phương án thay thế an toàn. Nếu không đăng ký, họ có thể bị xử phạt hành chính; nếu đăng ký, họ vi phạm Luật Viên chức. Vậy giáo viên phải làm gì?

Vấn đề sâu xa nằm ở chỗ: Thông tư 29 được xây dựng dựa trên góc nhìn quản lý hành chính, nhưng lại thiếu sự thấu hiểu thực tiễn nghề nghiệp của giáo viên. Rất ít giáo viên có năng lực và điều kiện để điều hành một cơ sở giáo dục theo mô hình doanh nghiệp. Thay vì tạo điều kiện cho giáo viên hợp pháp hóa hoạt động, Thông tư lại vô tình tạo thêm gánh nặng.

Chúng ta đang đòi hỏi ở giáo viên một vai trò không thuộc về họ – vai trò của một doanh nhân. Một nghịch lý đáng buồn: người thầy muốn dạy thêm phải học lại… cách làm kinh tế, quản lý tài chính, luật doanh nghiệp, kế toán thuế – trong khi thời gian của họ đáng ra phải dành cho việc chuẩn bị bài giảng, chăm lo học sinh.

Thông tư 29 dù có mục tiêu đúng đó là minh bạch hóa dạy thêm, nhưng cách tiếp cận cần được điều chỉnh. Việc bắt buộc giáo viên đăng ký kinh doanh là hợp lý nếu đi kèm với một hệ thống hỗ trợ toàn diện: thủ tục đơn giản, mã ngành rõ ràng, cơ chế đăng ký riêng cho giáo viên không trái Luật Viên chức, giảm chi phí và cung cấp hướng dẫn cụ thể.

Có thể học tập mô hình của một số quốc gia như Hàn Quốc, Nhật Bản – nơi giáo viên có thể dạy thêm hợp pháp thông qua giấy phép giáo dục cá nhân, không cần thành lập công ty. Chính phủ quản lý bằng cơ chế cấp phép và thanh tra giáo dục, không buộc giáo viên phải hoạt động như doanh nghiệp.

Thay vì áp dụng một mô hình quản lý cứng nhắc, cần có sự phân loại rõ ràng giữa các loại hình và quy mô dạy thêm. Ảnh minh hoạ: Xuân Hoát

Đồng thời, cần có sự phối hợp giữa Bộ Giáo dục và các bộ ngành liên quan nhằm chuẩn hóa mã ngành, thống nhất hướng dẫn đăng ký kinh doanh cho giáo viên. Không thể để một chính sách quản lý dạy thêm lại bị tê liệt bởi những xung đột giữa các quy định pháp luật.

Giáo viên không sợ bị quản lý, họ chỉ sợ bị làm khó. Họ sẵn sàng tuân thủ quy định nếu như được hướng dẫn rõ ràng, được hỗ trợ thực hiện, và nhất là không bị đẩy vào những ràng buộc pháp lý mà chính họ không thể kiểm soát.

Thông tư 29 nếu không được điều chỉnh, rất có thể sẽ làm nảy sinh “khuất tất” mới: giáo viên buộc phải lách luật để được tiếp tục dạy – điều hoàn toàn đi ngược với mục tiêu minh bạch hóa mà chính sách đề ra.

Một chính sách hiệu quả không nằm ở sự nghiêm khắc trên giấy tờ, mà ở khả năng đi vào cuộc sống một cách hợp lý và nhân văn. Với Thông tư 29, đã đến lúc cần lắng nghe nhiều hơn từ chính những người trực tiếp đứng lớp – để bảo vệ cả giáo viên, lẫn những giá trị thực sự của giáo dục.