- Thưa Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Ân, lần đầu tiên Việt Nam có một bộ luật riêng dành cho nhà giáo – Luật Nhà giáo 2025. Ông đánh giá như thế nào về ý nghĩa chính trị - xã hội của sự kiện này đối với đội ngũ nhà giáo cả nước?

Việc ban hành Luật Nhà giáo là một sự kiện có ý nghĩa chính trị quan trọng của đất nước và của ngành Giáo dục. Lần đầu tiên, một đạo luật được xây dựng riêng cho đội ngũ nhà giáo đang công tác trong ngành Giáo dục.

Trước hết, đây là minh chứng cho sự quan tâm sâu sắc của Đảng và Nhà nước đối với nhà giáo nói riêng và ngành Giáo dục nói chung, đặc biệt trong bối cảnh giáo dục đang trong quá trình đổi mới toàn diện.

Thứ hai, việc ban hành luật là một hành động cụ thể thể hiện sự tôn vinh nghề dạy học, khẳng định vai trò, vị thế của nhà giáo trong xã hội. Điều này không chỉ góp phần nâng cao hình ảnh người thầy, mà còn khơi dậy niềm tự hào nghề nghiệp, thúc đẩy tinh thần cống hiến, nỗ lực của giáo viên trong công việc.

- Việc Luật quy định rõ lương nhà giáo sẽ được xếp cao nhất trong thang bậc lương hành chính sự nghiệp là một điểm nhấn quan trọng. Theo ông, điều này sẽ tác động như thế nào đến tâm lý, đời sống và động lực cống hiến lâu dài của giáo viên – nhất là giáo viên trẻ?

Từ trước đến nay, khi nhắc đến nhà giáo, người ta thường mặc định đó là một nghề có thu nhập không cao. Thực tế, thu nhập của giáo viên chủ yếu dựa vào lương nhưng mức lương đó lâu nay chưa được đánh giá là cao.

Vì vậy, việc Luật Nhà giáo quy định mức lương của nhà giáo sẽ được xếp ở bậc cao nhất trong hệ thống lương hành chính sự nghiệp là một bước tiến rất quan trọng. Thứ nhất, điều này tạo nên sự phấn khởi, mang lại sự yên tâm cho đội ngũ nhà giáo, giúp họ thêm tin tưởng và gắn bó với nghề. Thứ hai, lương không chỉ là yếu tố vật chất mà còn là sự ghi nhận, là động lực để giáo viên cảm thấy có trách nhiệm hơn với công việc của mình.

Tôi xin chia sẻ một minh chứng rất rõ cho tác động tích cực này: theo thông tin từ Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm Hà Nội – một trường sư phạm trọng điểm quốc gia, thì trong kỳ tuyển sinh năm nay, số lượng học sinh đạt giải quốc gia và quốc tế đăng ký vào trường đã tăng gấp đôi so với năm ngoái, và vượt xa nhiều năm trước. Điều này cho thấy chính sách mới đã có tác động rõ rệt đến học sinh phổ thông trong việc lựa chọn nghề nghiệp, đồng thời tạo ảnh hưởng mạnh mẽ đến xã hội khi định hướng con em theo nghề nhà giáo, thu hút được những học sinh giỏi theo học ngành sư phạm.

Trong một xã hội đang hướng tới sự minh bạch về thu nhập, việc lương được công khai, được xác lập ở mức cao nhất là rất quan trọng. Trước đây, nhiều ngành nghề có thu nhập cao nhưng lương lại không phản ánh đúng điều đó. Tuy nhiên, khi thu nhập dần được minh bạch hóa, việc xác lập lương cao cho nhà giáo trong luật sẽ không chỉ giúp họ tự tin, yên tâm hơn, mà còn tạo ra cơ sở vững chắc để cải thiện đời sống. Và chắc chắn rằng, khi đời sống được nâng lên, nhà giáo sẽ càng có điều kiện và động lực để hoàn thành tốt hơn nhiệm vụ được giao.

- Quy định bỏ việc phân hạng chức danh (I, II, III) được nhiều giáo viên hoan nghênh. Dưới góc độ công đoàn, ông nhìn nhận thay đổi này giải quyết được những bất cập gì và mở ra kỳ vọng gì cho môi trường làm việc của giáo viên?

Thực tế, Luật Nhà giáo không đi vào chi tiết các nội dung chuyên môn, nên không đề cập đến việc phân hạng hay xếp hạng chức danh nghề nghiệp. Những nội dung này sẽ do các bộ, ngành liên quan quy định thông qua các nghị định và thông tư hướng dẫn thi hành.

Tôi hiểu rằng Luật Nhà giáo không đặt ra việc phân hạng giáo viên, nhưng điều đó không có nghĩa là không có sự phân biệt về trình độ, năng lực giữa các giáo viên. Việc đánh giá, phân loại theo năng lực và vị trí việc làm là cần thiết và chắc chắn sẽ được quy định cụ thể trong các nghị định của Chính phủ và thông tư hướng dẫn của Bộ Giáo dục và các bộ, ngành liên quan. Theo kế hoạch, hệ thống văn bản hướng dẫn này sẽ được ban hành trước ngày 1/1/2026 – thời điểm Luật Nhà giáo chính thức có hiệu lực.

Theo tôi được biết, hiện nay các cơ quan chức năng đang xây dựng từ ba đến bốn nghị định và khoảng gần 20 thông tư để hướng dẫn thực hiện Luật Nhà giáo. Trong số đó, tôi hình dung sẽ có những văn bản quy định cụ thể việc xác định mức năng lực của giáo viên gắn với vị trí việc làm và các chế độ ưu đãi tương ứng. Điều này sẽ thay thế cho cách phân hạng cứng (I, II, III) như trước đây. Cách tiếp cận mới sẽ phân loại giáo viên theo năng lực thực tiễn, tương tự như hệ thống hiện đang áp dụng đối với giảng viên đại học – với các chức danh như giảng viên, giảng viên chính, giảng viên cao cấp – và đây là hướng đi phù hợp hơn với thực tế.

- Trong Luật cũng có nhiều chính sách hỗ trợ đặc thù dành cho giáo viên vùng khó khăn, giáo viên mầm non, dạy hòa nhập, nghệ thuật… Theo ông, đâu là điểm cần quan tâm nhất để chính sách đi vào thực chất, không dừng lại ở chủ trương?

Việc quy định chế độ ưu đãi cho giáo viên lần đầu tiên được luật hóa là một điểm rất quan trọng. Giáo viên có mức độ lao động khác nhau, với những đặc thù nghề nghiệp riêng biệt. Vì vậy, việc có chính sách ưu đãi dành cho giáo viên công tác ở vùng khó khăn, giáo viên dạy các môn học đặc thù, đặc biệt là giáo viên mầm non là hết sức cần thiết. Đây cũng là điều mà đội ngũ giáo viên cả nước đã mong đợi từ rất lâu.

Tất nhiên là từ trước đến nay, các chế độ ưu đãi dành cho giáo viên công tác tại vùng khó khăn vốn đã được quy định trong nhiều văn bản liên quan, áp dụng chung cho cả đội ngũ cán bộ, công chức làm việc ở những địa bàn đặc thù. Tuy nhiên, điểm mới lần này là những chính sách ấy đã được đưa trực tiếp vào luật, và lần đầu tiên, giáo viên ở vùng khó khăn có được những quy định ưu đãi riêng biệt, rõ ràng dành cho mình.

Với khối mầm non chẳng hạn, chúng ta có thể thấy đây là lần đầu tiên giáo viên mầm non được thụ hưởng các chính sách ưu đãi cụ thể, như giảm tuổi nghỉ hưu xuống dưới 60 tuổi. Đây là một quy định hết sức quan trọng, thể hiện sự quan tâm đúng mức đến tính chất đặc thù và áp lực nghề nghiệp của đội ngũ này.

Tuy vậy, theo tôi, về phía đội ngũ nhà giáo, cần thể hiện một cách rõ ràng tính đặc thù của nghề. Không nên để ranh giới giữa những yêu cầu chuyên môn đặc thù và điều kiện lao động khó khăn bị xóa nhòa.

Một điểm rất quan trọng là khi ban hành các thông tư hướng dẫn cụ thể về chính sách ưu đãi cho giáo viên, cần phải có một quá trình nghiên cứu bài bản. Các tiêu chí để xác định và triển khai ưu đãi phải được xây dựng một cách khách quan, công bằng, đảm bảo phù hợp với thực tiễn.

Bên cạnh đó, trong bối cảnh hiện nay, do việc phân lại địa giới hành chính nên giáo viên đang công tác tại các vùng khó khăn có thể sẽ chịu tác động từ những thay đổi này. Vì vậy, các thông tư, nghị định trong thời gian tới cần xem xét, cập nhật và điều chỉnh theo quy hoạch, phân loại lại các vùng khó khăn của Nhà nước, dựa trên địa danh hành chính mới.

- Luật Nhà giáo 2025 có thể coi là một “làn gió mới” với giáo viên, nhưng để Luật thực sự phát huy hiệu quả, theo ông, tổ chức Công đoàn Giáo dục cần làm gì để đồng hành, hỗ trợ và giám sát quá trình thực thi Luật trong thực tế?

Công đoàn Giáo dục Việt Nam có đối tượng chăm lo là đội ngũ nhà giáo và người lao động trong các cơ sở giáo dục. Cho nên, khi có một bộ luật mới tác động đến nguồn lực và đội ngũ này, đó là vấn đề hết sức quan trọng. Chúng tôi cũng đã xác định rõ các nội dung cần thiết để đưa luật vào thực tiễn, phù hợp với chức năng, nhiệm vụ của tổ chức Công đoàn.

Đầu tiên, chúng tôi tổ chức tuyên truyền, truyền thông về luật. Bởi vì luật bao gồm nhiều quy định đôi khi còn mới, thậm chí có những nội dung tác động sâu đến đội ngũ. Nếu giáo viên và các nhà trường không hiểu rõ, không nắm được ý nghĩa cũng như nội hàm của các quy định trong luật, thì việc đưa luật vào cuộc sống sẽ rất khó khăn. Và khi đó luật cũng khó tồn tại trong xã hội. Chính vì thế, công tác truyền thông được chúng tôi triển khai rất tích cực. Ngay từ khi dự thảo Luật Nhà giáo được xây dựng, chúng tôi đã chủ động tổ chức truyền thông, đồng thời tham gia đóng góp ý kiến.

Việc thứ hai mà Công đoàn sẽ làm, đó là chúng tôi tích cực động viên đội ngũ nhà giáo, người lao động đóng góp ý kiến để xây dựng các nghị định, thông tư – như tôi vừa nói, chắc chắn là sẽ phải có rất nhiều nghị định, thông tư được ban hành để hướng dẫn thi hành luật. Và chính những đóng góp từ thực tiễn lao động của nhà giáo ở các cấp học sẽ là cơ sở rất quan trọng để hoàn thiện các dự thảo thông tư. Đấy chính là cái đóng góp thiết thực nhất, quan trọng nhất để đưa luật vào thực tiễn.

Cô trò Trường Tiểu học Nặm Pắt, tháng 4/2024. Ảnh: Minh Khôi/LĐCĐ

Việc thứ ba, cũng là việc rất quan trọng, đó là Công đoàn sẽ thực hiện ngay công tác giám sát quá trình đưa luật vào thực tiễn. Khi luật được triển khai tại các nhà trường, nếu phát sinh những bất ổn, những điểm bất cập, chưa phù hợp với thực tiễn thì chúng tôi sẽ phản ánh, trao đổi lại ngay. Đồng thời, phải thường xuyên tổ chức đối thoại giữa tổ chức Công đoàn với lãnh đạo các cấp trong ngành Giáo dục, để làm sao đảm bảo luật được triển khai vào thực tế một cách hiệu quả nhất.

Và một điều quan trọng nữa mà Công đoàn Giáo dục Việt Nam sẽ thực hiện, đó là chúng tôi tham gia trong tổ chức Công đoàn giáo giới các nước ASEAN. Có những quốc gia trong khu vực đã ban hành Luật Nhà giáo và việc thực hiện của họ cũng khá hiệu quả, cũng có những nước hiện đang trong quá trình xây dựng như chúng ta. Chúng tôi thường xuyên có các kỳ họp với Hội đồng giáo giới ASEAN, và đây cũng là một trong những nội dung quan trọng để Công đoàn Giáo dục Việt Nam học tập kinh nghiệm quốc tế, nhất là trong triển khai luật nhằm bảo vệ và xây dựng đội ngũ nhà giáo một cách hiệu quả hơn.

- Với vai trò là Chủ tịch Công đoàn Giáo dục Việt Nam, ông có những kiến nghị cụ thể gì với Chính phủ, Bộ Giáo dục và Đào tạo để đảm bảo Luật được triển khai hiệu quả, không chỉ trên giấy tờ mà đến được tận lớp học, tận giáo viên?

Chúng tôi thì vẫn thực hiện đầy đủ chức năng của tổ chức Công đoàn: vẫn rà soát, vẫn nắm bắt thông tin, nắm bắt tư tưởng của giáo viên, nắm tình hình của đội ngũ và có những đề xuất thường xuyên. Trong quá trình triển khai Luật Nhà giáo, tôi cho rằng đây cũng chính là khoảng thời gian để chứng minh sự quan tâm đặc biệt của Đảng, của Nhà nước và Chính phủ đối với đội ngũ nhà giáo. Vì thế, chúng tôi cũng kiến nghị Đảng và Chính phủ tiếp tục dành sự quan tâm đặc biệt đến đội ngũ nhà giáo, để họ yên tâm công tác, khẳng định được vai trò, vị thế của mình trong sự nghiệp giáo dục nói riêng và công cuộc đổi mới đất nước nói chung. Và tất nhiên, sự quan tâm đó cũng cần thể hiện cụ thể hơn nữa qua việc đầu tư mạnh mẽ, đồng bộ cho cơ sở vật chất của các nhà trường.

Thời gian tới, chắc chắn Chính phủ sẽ có những quyết sách để đầu tư xây dựng các trường học ở vùng khó khăn, vùng biên giới, hải đảo, và đặc biệt là các trường dành cho học sinh dân tộc nội trú. Đây là điều rất quan trọng, không chỉ góp phần nâng cao điều kiện dạy và học, mà còn giúp giáo viên giảm bớt vất vả, bớt khó khăn trong sinh hoạt, từ đó có thể tập trung nhiều hơn cho công tác chuyên môn.

Đề nghị thứ hai đối với Bộ Giáo dục và Đào tạo là cần có những chiến lược, những chính sách cụ thể để hỗ trợ giáo viên nâng cao năng lực. Khi năng lực được nâng lên, họ sẽ tự tin hơn, yên tâm hơn để cống hiến trong bối cảnh yêu cầu đổi mới ngày càng cao và phức tạp. Đồng thời, cũng cần xây dựng những chế độ, chính sách thật sự cụ thể, phù hợp với từng cấp học, từng vùng miền và từng loại hình trường học theo đúng thực tế hiện nay.

- Luật Nhà giáo 2025 mang đến niềm tin và kỳ vọng mới, nhưng cũng đặt ra trách nhiệm cao hơn với đội ngũ nhà giáo. Theo ông, đâu là “chìa khóa” để giáo viên biến kỳ vọng này thành hành động, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục trong giai đoạn mới?

Nói là “chìa khóa” thì nghe có vẻ hơi to tát, nhưng chúng tôi xác định thế này: một khi tinh thần ổn định, phấn khởi thì việc đón nhận công việc nói chung và tiếp cận những đổi mới mà luật mang lại nói riêng sẽ thuận lợi hơn, hiệu quả hơn.

Tôi cho rằng, tinh thần của đội ngũ nhà giáo, người lao động trong ngành Giáo dục chính là điểm mấu chốt. Khi họ có tinh thần vui vẻ, thấu hiểu, ủng hộ và tinh thần xây dựng thì các chế độ, chính sách cũng như quá trình vận hành của Luật Nhà giáo mới đi vào thực tiễn được.

Tinh thần thoải mái, sẵn sàng, tự tin, yên tâm sẽ giúp nhà giáo có đủ năng lực để đối mặt với những thách thức của công cuộc đổi mới giáo dục, cũng như đáp ứng được những kỳ vọng mà luật đề ra. Và khi tinh thần được nâng cao, họ sẽ hiểu rõ hơn về luật, thực hiện đúng tinh thần của luật, và đặc biệt là hiểu rõ trách nhiệm của mình khi thực thi các điều khoản, yêu cầu mà luật đặt ra.

Vâng, tôi cho rằng: tinh thần chính là chìa khóa để đưa luật vào thực tiễn một cách hiệu quả.

Tôi thực sự biết ơn hành trình ấy, biết ơn từng con người tôi gặp. Đó là quãng thời gian tôi được tiếp thêm sức mạnh cho niềm tin, rằng chúng ta hoàn toàn có thể vươn đến một ngành nông nghiệp công nghệ cao.

- Trong bối cảnh tổ chức Công đoàn đang được sắp xếp tinh gọn lại, trong đó có những thay đổi nhất định với Công đoàn Giáo dục, thì liệu điều này có gây trở ngại gì cho việc phổ biến Luật Nhà giáo đến đội ngũ cán bộ, nhà giáo hay không, thưa ông?

Thời gian vừa qua, đúng là có sự thay đổi về mặt tổ chức trong hệ thống công đoàn, và ngành Giáo dục cũng chịu tác động. Cụ thể là các trường học mà hưởng 100% lương từ ngân sách nhà nước thì sẽ không còn tổ chức công đoàn cơ sở tại đó nữa.

Vấn đề đặt ra là làm thế nào để chúng tôi truyền thông, phổ biến Luật Nhà giáo đến đội ngũ giáo viên tại những trường không còn tổ chức Công đoàn? Và xin nói rõ, số lượng các trường như vậy không hề ít, mà thực sự là rất nhiều.

Chúng tôi đã xác định rõ điều này và chủ động xây dựng các giải pháp phù hợp. Cụ thể là sẽ phối hợp chặt chẽ với các Sở Giáo dục và Đào tạo, đồng thời huy động mạng lưới công đoàn các cấp – từ cấp huyện, cấp xã, phường – để tổ chức triển khai việc truyền thông luật, phổ biến các chủ trương, chính sách mới của Nhà nước đến đội ngũ nhà giáo một cách đầy đủ, kịp thời.

- Xin cảm ơn ông vì những trao đổi này!