Đoàn kết không có nghĩa là đồng nhất xuê xoa theo kiểu “chín bỏ làm mười”

Theo ông, lời dạy “Đoàn kết, đoàn kết, đại đoàn kết - Thành công, thành công, đại thành công” của Chủ tịch Hồ Chí Minh đến hôm nay vẫn là bài học thời sự, gắn chặt với yêu cầu “thiên thời, địa lợi, nhân hòa”, đặc biệt là “thu phục nhân tâm” để tạo nên sức mạnh dân tộc trong thời kỳ hội nhập.

Muốn thành công phải có thiên thời, địa lợi, nhân hòa

- Thưa nhà báo Hồng Thanh Quang! Khi nhắc đến lời dạy “Đoàn kết, đoàn kết, đại đoàn kết - Thành công, thành công, đại thành công” của Chủ tịch Hồ Chí Minh, ông nghĩ ngay đến điều gì trước hết trong bối cảnh lịch sử và thực tiễn hôm nay?

Nhà báo Hồng Thanh Quang: Lời dạy của Bác thực chất là mơ ước của muôn đời. Nhưng nhìn từ góc độ hôm nay, tôi trộm nghĩ, câu đầu mới chỉ là điều kiện cần, điều kiện tiên quyết, để đạt được mục đích ở câu sau. Để “Thành công, thành công, đại thành công” còn cần không ít những điều kiện khác nữa của “thiên thời, địa lợi, nhân hòa”. Đó là những yếu tố mà tư duy cổ truyền phương Đông đã luôn luôn nhấn mạnh tới, đặc biệt là nhân hòa.

Nhà báo Hồng Thanh Quang.

Chính Bác Hồ từng lý giải: “Ở trong xã hội, muốn thành công phải có ba điều kiện là: thiên thời, địa lợi, và nhân hòa. Ba điều kiện ấy đều quan trọng cả. Nhưng thiên thời không quan trọng bằng địa lợi, mà địa lợi không quan trọng bằng nhân hòa. Nhân hoà là thế nào? Nhân hoà là tất cả mọi người đều nhất trí. Nhân hòa là quan trọng hơn hết”.

Như vậy, theo ý tưởng của Bác Hồ, thu phục được nhân tâm là nhiệm vụ quan trọng trên hết của các cán bộ, “những người tướng của đoàn thể”. Và để đạt được mục đích “nhân hòa”, các cán bộ cộng sản cần phải trí, dũng, nhân, tín, liêm, trung…

Nếu ta chịu khó đọc lại những bài viết của Bác Hồ trong giai đoạn ngay sau khi Cách mạng tháng Tám năm 1945 thành công, thì có thể thấy Bác đã luôn luôn nhắc tới yêu cầu xây dựng khối đoàn kết thống nhất giữa chính quyền cách mạng với nhân dân.

Ngay từ ngày 17/10/1945, trong thư gửi ủy ban nhân dân các cấp, Bác đã viết: “Nếu không có nhân dân thì Chính phủ không có lực lượng. Nếu không có Chính phủ thì nhân dân không ai dẫn đường. Vậy nên Chính phủ với nhân dân phải đoàn kết một khối. Ngày nay, chúng ta đã xây dựng nên nước Việt Nam dân chủ cộng hòa. Nhưng nếu nước độc lập mà dân không hưởng hạnh phúc tự do, thì độc lập cũng chẳng có nghĩa lý gì”...

Luôn luôn quán triệt tinh thần “nhân dân là cái gốc của mọi thắng lợi” nên mọi hoạt động của chính quyền đều phải xuất phát từ tình yêu nhân dân sâu sắc và nhằm mục đích vì hạnh phúc của nhân dân, tạo điều kiện tốt nhất để nhân dân thực hiện quyền làm chủ của mình. Làm cho nhân dân được tự do hạnh phúc mới là mục đích cuối cùng của chính quyền cách mạng. Mô hình xã hội tốt nhất phải là mô hình mà trong đó, mọi cơ chế và chế độ đều nhằm mục đích tạo điều kiện để cho người dân thực sự làm chủ vận mệnh của mình, của tổ quốc mình. Khác đi tức là đã chệch hướng, đã như “cây lìa cội”. Và trong mô hình đoàn kết mà Bác Hồ đã đặt nền móng xây dựng, Đảng Cộng sản lãnh đạo nhân dân nhưng luôn là một bộ phận khăng khít của dân tộc và ở trong nhân dân chứ không phải ở trên dân tộc hay nhân dân. Có thế, Đảng mới thực sự là sự chọn lựa tốt nhất của dân tộc, của nhân dân.

Điều này đã được Bác Hồ quán triệt ngay từ những ngày đầu tiên của chế độ mới. “Dân chủ” đã là một trong những từ được Bác Hồ nhắc tới nhiều nhất trong các bài viết của Người trong những năm đầu của chế độ mới và cả sau này nữa… Bác Hồ cũng đã luôn nêu bật phương châm “thật thà đoàn kết”. Trong bài nói chuyện tại Hội nghị đại biểu Mặt trận Liên Việt toàn quốc, ngày 10-1-1955, Bác đã nêu rõ “Đoàn kết của ta không những rộng rãi mà còn đoàn kết lâu dài. Đoàn kết là một chính sách dân tộc, không phải là một thủ đoạn chính trị”.

Đặc tính dân tộc của người Việt hiện đại không chỉ là “da vàng”

- Trong giai đoạn đổi mới và hội nhập hiện nay, tinh thần đoàn kết cần được hiểu và phát huy ra sao để không chỉ gắn kết trong nước, mà còn tạo sức mạnh đối ngoại?

- (Cười) Có lẽ việc đầu tiên cần làm ngay là thay đổi từ “da vàng”, câu hát “máu đỏ, da vàng” như một nét đặc thù của cộng đồng Việt. Những đặc tính dân tộc của người Việt hiện đại không chỉ là “da vàng”. Nhìn vào lịch sử, dân tộc Việt luôn là một cộng đồng mở theo hướng phát triển và thu hút nguồn lực từ bên ngoài để củng cố, bồi đắp thực lực bên trong.

Trong giai đoạn đổi mới và hội nhập hiện nay, chúng ta đang phải đối diện nhiều thách thức mới. Hơn bao giờ hết thế giới đang phải đối mặt với những nguy cơ mất an ninh vô cùng to lớn. Mâu thuẫn giữa các trung tâm quyền lực quốc tế đang ngày một gay gắt, tới mức không thể loại trừ những cuộc đối đầu mới mang tính toàn cầu.

Chủ nghĩa khủng bố quốc tế cũng gia tăng hoạt động, trong khi những nỗ lực chung để chống lại chúng đang bị suy giảm bởi những bất đồng chính trị. Rõ ràng là đối với Việt Nam, thuận lợi không ít nhưng đã xuất hiện rất nhiều khó khăn phức tạp, đòi hỏi phải có cách tư duy và hành xử sáng tạo, linh hoạt và nhạy bén. Và những bài học quý báu của những chặng đường cách mạng đã qua vẫn tiếp tục chứng minh sự đúng đắn và hiệu nghiệm của tư tưởng đại đoàn kết lấy dân làm gốc của các thế hệ tiền bối.

Hơn bao giờ hết, để bảo toàn và phát huy nội lực, chúng ta cần phải tiếp tục củng cố và phát triển sự đồng thuận giữa các lực lượng, các tầng lớp nhân dân, giữa Nhà nước - doanh nghiệp - người dân, để hướng đến mục tiêu chung là “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”. Trong sự đa dạng hóa không thể đảo ngược của tư duy, lợi ích và các hoạt động xã hội vẫn phải kiên định định hướng phát triển đã chọn, duy trì chặt chẽ những luật chơi bản sắc của chế độ.

Đoàn kết không có nghĩa là đồng nhất xuê xoa theo kiểu “chín bỏ làm mười”, mà là biết chấp nhận khác biệt, tôn trọng sự đa dạng về quan điểm, vùng miền, thành phần xã hội trong một luật chơi nhất quán. Cái này được gọi là “đại đoàn kết trong đa dạng”. Có làm được việc này thì chúng ta mới có thể phát huy được tốt sức mạnh cộng đồng dân tộc trong công tác đối ngoại. Truyền thống “lá lành đùm lá rách” cần được phát triển thành tinh thần tương trợ trong phát triển kinh tế, khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo. Mỗi người dân, doanh nghiệp là một mắt xích của chuỗi giá trị quốc gia.

- Theo ông, đâu là những giá trị cốt lõi khiến tinh thần đoàn kết trở thành “bài học lịch sử cho muôn đời sau” đối với dân tộc Việt Nam?

Đặc điểm lớn nhất trong khái niệm đại đoàn kết dân tộc ở Việt Nam ta, đó là tinh thần yêu nước thương nòi, chung một bọc trứng, chung một giang sơn, trong mọi thử thách vẫn gắn bó với nhau cùng phát triển. Tinh thần đó đã khởi nguồn từ thuở xa xưa, khi mới cùng nhau tụ nghĩa cùng dựng nước, xa xôi thành gần gụi, như một bản năng gốc không thể tách rời khỏi tính cách của người Việt Nam “Bầu ơi thương lấy bí cùng/ Tuy rằng khác giống nhưng chung một giàn”. Đó cũng chính là tinh thần cộng đồng, tương thân tương ái, giúp đỡ đùm bọc lẫn nhau của người Việt trong bất cứ một khó khăn, hoạn nạn nào, ngay cả trong binh lửa cũng vẫn “tướng sĩ một lòng phụ tử, hòa nước sông chén rượu ngọt ngào”.

Tinh thần đại đoàn kết dân tộc của người Việt ta còn được thể hiện rất rõ ở ý chí độc lập, ở nhận thức sâu xa và phổ quát “không có gì quý hơn độc lập tự do”. Hãy thử nhớ tới bài thơ thần của thời Lý Thường Kiệt, bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên của đất nước ta: “Nam Quốc sơn hà, Nam đế cư/ Tiệt nhiên định phận tại thiên thư/ Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm/ Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư”. Hãy thử nhớ tới “Bình Ngô đại cáo” mà Nguyễn Trãi phụng mệnh vua Lê Thái Tổ đã viết…

Và cũng cần phải nhớ rằng, tinh thần đại đoàn kết của người Việt được thể hiện rất rõ trong việc thời nào cũng cố gắng xây dựng sự đồng tâm nhất trí của nhân dân và vương quyền, chính quyền. Hội nghị Diên Hồng thời nhà Trần là một thí dụ. Chính một tinh thần đại đoàn kết như thế đã giúp chúng ta lắm khi từ không mà thành có, biến những thử thách khó khăn thành động lực tạo nên sức mạnh mới trong các trận thư hùng bảo vệ nền độc lập của đất nước.

Báo chí cần khơi dậy tinh thần cống hiến trong toàn xã hội

- Từ trải nghiệm làm báo, nhất là có thời gian gắn bó với Báo Đại Đoàn Kết, ông thấy tinh thần đại đoàn kết dân tộc đã được phản ánh và lan tỏa như thế nào qua ngòi bút, qua câu chuyện báo chí?

Nền báo chí cách mạng Việt Nam luôn lấy quán triệt phương châm phát huy tinh thần đại đoàn kết dân tộc trong các tầng lớp nhân dân, trên tinh thần luôn lấy dân làm gốc. Báo Đại Đoàn Kết ngay từ “cái buổi ban đầu lưu luyến ấy” của mùa thu cách mạng năm 1945 cũng đã rất chú trọng tới nhiệm vụ này. Đặc biệt trong giai đoạn sau Cách mạng Mùa thu năm 1945, chính trên báo Cứu quốc (tiền thân của Đại Đoàn kết) đã liên tục công bố những bài viết của Bác Hồ (với những bút danh khác nhau) nêu rõ chủ trương nhất quán đó của chế độ ta.

Phải nói là trong các bài viết của mình, Bác Hồ đã rất quan tâm tới việc phân tích, truyền bá những tiêu chí về phẩm hạnh mà người cán bộ cần tu dưỡng, rèn luyện để có thể thực hiện tốt nhiệm vụ là hạt nhân trong các hoạt động xây dựng khối đại đoàn kết dân tộc. Theo Bác, để đạt được mục đích “nhân hòa”, các cán bộ cần phải trí, dũng, nhân, tín, liêm, trung. Bác đã giải thích rất cặn kẽ nội dung của các tiêu chí trên. Theo Người, “Trí là phải có óc sáng suốt để nhìn mọi việc, để suy xét địch cho đúng...”. Và vì thế người cán bộ cách mạng “tuyệt đối không được khinh địch. Tục ngữ có câu: “Sư tử muốn bắt con chuột phải dùng hết sức mới bắt được”. Khinh địch tất sẽ thất bại”.

Trong quan niệm của Bác, “tín là phải làm cho người ta tin mình. Thí dụ đã hứa thưởng là phải thưởng. Tín còn có nghĩa là tự tin vào sức mình nữa, nhưng không phải là tự mãn, tự cao”. Bác căn dặn thêm: “Về kỷ luật, phải thưởng phạt cho công minh. Chớ vì ưa ai mà thưởng, ghét ai mà phạt, ai hẩu với mình thì dùng, ai trực tính nói ngay thì bỏ”. Còn “dũng là không được nhút nhát, phải can đảm, dám làm những việc đáng làm, dám đánh những trận đáng đánh...”.

Với Bác, “Nhân là phải thương yêu cấp dưới, phải đồng cam cộng khổ với họ. Đối với địch hàng, ta phải khoan dung...”. Bác viết: “Liêm là chớ tham của, chớ tham sắc, tham sắc thì hay bị mỹ nhân kế, chớ tham danh vọng, tham sống...”. Theo Bác, “tham tiền của, tham địa vị, tham danh tiếng, tham ăn ngon đều là bất liêm”. Bác cũng định nghĩa: “Trung là trung thành tuyệt đối với Tổ quốc, với nhân dân, với cách mạng, với Đảng”. Chữ “trung” trong khái niệm mà Bác đưa ra rộng hơn chữ “trung” của thời cũ...

Nếu đạt được tất cả những phẩm hạnh trên, người cán bộ tất yếu “đắc nhân tâm”. Bản thân Bác Hồ đã luôn là một tấm gương mẫu mực về trí, dũng, nhân, tín, liêm, trung. Những phẩm chất ấy đã giúp Bác luôn luôn thành công trong việc gây dựng yếu tố “nhân hòa”, đoàn kết các lực lượng trên cơ sở những nhiệm vụ chung của chính quyền nhân dân, dù ở bất cứ tình huống nào và vào bất cứ thời điểm nào của cách mạng.

- Là một nhà báo, ông đánh giá thế nào về vai trò của báo chí trong việc khơi dậy, củng cố và nhân rộng tinh thần đại đoàn kết trong toàn xã hội?

Trong khuôn khổ xã hội ta, báo chí luôn được coi là một mặt trận rất quan trọng và được quan tâm rất nhiều từ phía các cấp chính quyền. Tôi nhớ, trong buổi gặp gỡ các nhà báo tại Trung tâm Hội nghị Quốc tế nhân kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6 vừa qua, Tổng Bí thư Tô Lâm có nói rằng báo chí cần phải là “trụ cột tư tưởng, lực lượng xung kích kiến tạo niềm tin và sự đồng thuận trong xã hội”. Và “Phải thực sự trở thành ngọn cờ dẫn dắt, truyền cảm hứng sáng tạo, cổ vũ tinh thần đổi mới và khát vọng cống hiến trong cán bộ, đảng viên và toàn xã hội. Trong giai đoạn cách mạng hiện nay, báo chí cần thổi luồng sinh khí mới, khơi dậy quyết tâm, lòng yêu nước, tinh thần cống hiến trong toàn xã hội, tạo động lực tinh thần to lớn, bền bỉ cho sự nghiệp phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới".

Tôi nghĩ, nếu quán triệt và thấm nhuần đúng đắn và đầy đủ tinh thần này, thì báo chí sẽ có thể hoàn thành tốt nhiệm vụ của mình trong giai đoạn hiện nay và cả sau này nữa.

- Ông có thể chia sẻ một kỷ niệm hoặc một bài học sâu sắc nhất mà ông từng trải nghiệm, chứng kiến về sức mạnh của đoàn kết trong đời sống xã hội?

Tôi từng có một khoảng thời gian 5 năm hai tháng ngồi ở vị trí Tổng Biên tập Báo Đại Đoàn Kết, từ tháng 10/2014 tới tháng 12/2019. Có nhiều kỷ niệm thú vị đã xảy ra trong giai đoạn đó. Theo quan điểm của tôi, tờ báo của Mặt trận cần phải làm cầu nối giữa các tầng lớp nhân dân với nhau và giữa các tầng lớp nhân dân với chính quyền, tháo gỡ những khúc mắc trên cơ sở tôn trọng sự thật, thực tế và lẽ công bằng, lấy sự ổn định chung làm trọng trong mọi hoạt động! Và phải tránh để tờ báo vô tình bị lợi dụng vào các vụ việc làm trầm trọng thêm các mâu thuẫn trong xã hội… Nói thì đơn giản vậy nhưng làm được trong thực tế không phải lúc nào cũng dễ dàng xuôi chèo mát mái. Thật may, tôi đã hoàn thành được nhiệm vụ của mình trên cương vị không đơn giản đó.

Phải tin rằng “hậu sinh khả úy”

- Về tương lai, theo ông, thế hệ trẻ hôm nay cần làm gì để tiếp nối và làm rạng rỡ thêm truyền thống đoàn kết của dân tộc?

Dù thế nào chúng ta cũng cần phải tin rằng “hậu sinh khả úy”! Tôi nghĩ rằng những người trẻ hôm nay sẽ biết cách biến tinh thần đoàn kết truyền thống thành một “nguồn lực hiện đại” – gắn với tri thức, công nghệ, sáng tạo và hội nhập. Và một khi lớp trẻ biết đồng lòng, chung sức, giữ trọn tình yêu đất nước và mở rộng vòng tay với thế giới, thì truyền thống đoàn kết của dân tộc không chỉ được kế thừa mà còn được làm rạng rỡ trong kỷ nguyên mới.

- Xin trân trọng cảm ơn ông!