Phụ nữ và trẻ em gái trước thách thức khí hậu

Phụ nữ – tuyến đầu chống chịu tác động khí hậu

Theo thống kê, phụ nữ Bắc Ninh chiếm tỷ lệ lớn trong khu vực nông nghiệp – nông thôn, nơi chịu ảnh hưởng trực tiếp từ biến đổi khí hậu. Hạn hán, mưa đá, lũ lụt không chỉ làm giảm năng suất mùa vụ mà còn khiến hàng nghìn phụ nữ mất việc làm, giảm thu nhập, gia tăng gánh nặng chăm sóc gia đình. Trong những thời điểm thiên tai, họ phải gánh thêm công việc không lương – từ chăm sóc người già, trẻ nhỏ, đến khắc phục hậu quả sau mưa bão.

Các cô giáo Trường Mầm non Cẩm Lý đặt các bao nước lên trên mái nhà để đề phòng tốc mái trước cơn bão số 10.2025. Ảnh: ĐVCC

Đáng chú ý, báo cáo của Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội (nay là Bộ Nội vụ) cũng chỉ ra rằng khi thiên tai xảy ra, nguy cơ bạo lực giới thường tăng lên, đặc biệt ở những gia đình mất kế sinh nhai. Với trẻ em gái, hệ lụy không chỉ nằm ở vật chất: việc phải nghỉ học để phụ giúp cha mẹ, chăm em nhỏ, hay di chuyển đến nơi ở mới khiến các em dễ bị tổn thương hơn cả về thể chất lẫn tinh thần.

Những thực tế ấy cho thấy, thiên tai và biến đổi khí hậu không trung lập về giới. Các cú sốc khí hậu – dù là lũ lụt hay hạn hán – đều khiến những bất bình đẳng sẵn có trở nên sâu sắc hơn. Chính vì vậy, Bắc Ninh luôn quan tâm đến yếu tố bình đẳng giới trong “ứng phó với biến đổi khí hậu” và đưa ra các giải pháp, chính sách thể hiện sự nhận thức rõ ràng về mối quan hệ giữa khí hậu và công bằng xã hội.

Chính sách lồng ghép giới – bước tiến trong tư duy quản trị

Điểm sáng trong 5 năm qua là sự chuyển biến rõ rệt về nhận thức chính sách. Bắc Ninh đã tích cực triển khai các hoạt động truyền thông bình đẳng giới gắn với nội dung bảo vệ môi trường và thích ứng biến đổi khí hậu. Ở các xã, phường, mô hình “Phụ nữ chung tay bảo vệ môi trường” và “Con đường xanh – sạch – đẹp” được duy trì thường xuyên, khuyến khích hội viên trồng cây, thu gom rác thải, tiết kiệm năng lượng.

Các cấp Hội Liên hiệp Phụ nữ trong tỉnh cũng đã chủ động hướng dẫn hội viên hưởng ứng chiến dịch “Dọn sạch rác thải sinh hoạt, phủ xanh đất trống”; kỹ năng phòng tránh rủi ro thiên tai, bảo đảm an toàn cho bản thân và con trẻ trong mùa mưa lũ; đồng thời tổ chức tập huấn về bảo vệ môi trường, thu gom, phân loại rác… Nhiều mô hình “Ngôi nhà an toàn”, “Tuyến đường tự quản không rác thải”, “Nghìn áo phao và vật nổi phòng chống đuối nước cho phụ nữ và trẻ em” được triển khai, góp phần nâng cao năng lực tự ứng phó cho phụ nữ và trẻ em ở cơ sở.

Phụ nữ dọn dẹp vệ sinh, phát quang cỏ dại trên tuyến đường thôn. Ảnh: ĐVCC

“Qua các hoạt động, chị em không chỉ học được kỹ năng phòng tránh rủi ro thiên tai mà còn hình thành thói quen sống thân thiện với môi trường” đại diện Hội Phụ nữ tỉnh chia sẻ.

Cùng với các mô hình trên, các chương trình khởi nghiệp của phụ nữ Bắc Ninh được khuyến khích chuyển hướng sang lĩnh vực xanh và thích ứng khí hậu. Từ phong trào của Đề án 939 “Hỗ trợ phụ nữ khởi nghiệp”, nhiều mô hình nông nghiệp hữu cơ, sản xuất chế phẩm sinh học, chế biến nông sản an toàn… đã ra đời. Đây là hướng đi vừa giúp tạo sinh kế bền vững, vừa góp phần giảm chất thải, bảo vệ môi trường – minh chứng cho năng lực sáng tạo của phụ nữ trong thời kỳ kinh tế xanh.

Dù đạt nhiều kết quả tích cực, tỉnh Bắc Ninh cũng thẳng thắn chỉ ra những khoảng trống còn tồn tại như: Việc lồng ghép yếu tố giới trong các chương trình khí hậu mới dừng ở mức tuyên truyền, chưa có cơ chế cụ thể để đánh giá tác động khí hậu theo giới hay thu thập dữ liệu giới trong thiên tai; điều này khiến việc hoạch định chính sách hỗ trợ còn mang tính chung chung, chưa đáp ứng đúng nhu cầu từng nhóm phụ nữ. Nguồn lực dành cho các mô hình sinh kế xanh, đào tạo nghề thích ứng khí hậu còn hạn chế; ở một số vùng miền núi, phụ nữ vẫn thiếu cơ hội tiếp cận vốn, kỹ năng số và các công nghệ nông nghiệp hiện đại – những yếu tố quan trọng để chống chịu rủi ro khí hậu trong dài hạn. Bên cạnh đó, trẻ em gái vẫn là nhóm ít được chú ý trong các kế hoạch phòng chống thiên tai của địa phương.

Phụ nữ – tác nhân của thay đổi bền vững

Điểm sáng trong cách tiếp cận mới của Bắc Ninh – cũng là xu hướng chung của Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam – là chuyển trọng tâm từ “bảo vệ phụ nữ” sang “trao quyền cho phụ nữ” trong thích ứng với biến đổi khí hậu. Không chỉ là đối tượng thụ hưởng, phụ nữ được khuyến khích trở thành người dẫn dắt, kiến tạo giải pháp.

Tại nhiều cộng đồng, các câu lạc bộ phụ nữ đã trở thành “trung tâm học tập xanh”, nơi hội viên chia sẻ kinh nghiệm tái chế rác, tiết kiệm năng lượng, trồng cây chống xói mòn. Những sáng kiến giản dị ấy góp phần thay đổi nhận thức của cả cộng đồng về vai trò của phụ nữ trong bảo vệ hành tinh.

Có thể nói, tại Bắc Ninh phụ nữ không chỉ là đối tượng được hỗ trợ, mà còn là lực lượng chủ động trong quản trị rủi ro và phát triển bền vững. Tuy nhiên, để tiến xa hơn, cần thiết phải: Tăng cường thu thập và phân tích dữ liệu giới trong các chương trình ứng phó thiên tai; Xây dựng cơ chế tài chính hỗ trợ phụ nữ khởi nghiệp xanh, tiếp cận nguồn vốn ưu đãi; Đưa nội dung giáo dục khí hậu, an toàn và bình đẳng giới vào trường học, đặc biệt giáo dục đối với học sinh nữ; Đẩy mạnh đào tạo kỹ năng số và năng lực quản trị rủi ro cho phụ nữ ở cơ sở; …

Khi phụ nữ được trao quyền và được tham gia vào quá trình ra quyết định, chính sách ứng phó với biến đổi khí hậu sẽ trở nên nhân văn, hiệu quả và bền vững hơn. Với những kết quả đạt được, Bắc Ninh đang cho thấy một hướng đi đúng – gắn kết giữa bình đẳng giới, bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế xanh. Đó không chỉ là cam kết với mục tiêu quốc gia về bình đẳng giới, mà còn là bước tiến quan trọng trên hành trình xây dựng một xã hội an toàn, bao trùm và thích ứng với mọi biến động khí hậu.