Vai trò của đồng chí Nguyễn Đức Cảnh trong việc sáng lập và lãnh đạo Tổng Công hội Đỏ Bắc Kỳ

Sự ra đời của Tổng Công hội Đỏ Bắc Kỳ gắn liền với vai trò của đồng chí Nguyễn Đức Cảnh, một trong những học trò xuất sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh, người con ưu tú của giai cấp công nhân, người sáng lập và lãnh đạo đầu tiên của tổ chức Công đoàn Việt Nam.

Dấn thân vào cuộc sống lao động, học hỏi và tìm ra con đường cách mạng chính

Năm 1926, Nguyễn Đức Cảnh rời Nam Định lên Hà Nội sau khi bị mật thám theo dõi và nhà trường đuổi học vì các hoạt động đấu tranh của mình. Anh bắt đầu một cuộc sống lao động, học hỏi và đấu tranh cách mạng.

Trải qua nhiều công việc như thợ ảnh, thầy giáo tại trường tư thục Công Ích, rồi thợ in kiêm thống kê tại xưởng in Lê Văn Tân, anh đồng thời tham gia Nam Đồng Thư xã – tiền thân của Việt Nam Quốc dân đảng – để được tiếp cận sách báo tiến bộ về tư tưởng dân chủ trong và ngoài nước, gặp gỡ, trao đổi với các trí thức yêu nước thuộc tầng lớp tư sản.

Đồng chí Nguyễn Đức Cảnh (1908 - 1932)

Ban ngày làm thợ in, ban đêm lại tìm đến Nam Đồng Thư xã để hoạt động, Nguyễn Đức Cảnh đã thực sự hòa mình vào cuộc sống của đội ngũ thợ thuyền, cảm nhận thân phận đắng cay của người dân mất nước phải chịu cảnh áp bức, bóc lột của bọn thực dân và chủ nhà máy, từ đó hun đúc tinh thần yêu nước nồng nàn, đồng thời cũng cảm nhận được sức mạnh và tiềm năng của lực lượng công nhân.

Với nhãn quan nhạy bén của mình, Nguyễn Đức Cảnh bắt đầu nhận ra những hạn chế trong đường lối cứu nước của Nam Đồng Thư xã.

Tháng 9/1927, Nguyễn Đức Cảnh và Lý Hồng Nhật, Nguyễn Công Thu sang Quảng Châu gặp Tổng bộ Việt Nam Cách mạng Thanh niên. Tại đây, Nguyễn Đức Cảnh có cơ hội tìm hiểu, học tập tư tưởng cách mạng của Nguyễn Ái Quốc. Đặc biệt, khi đọc cuốn sách “Đường Kách mệnh” đã cho anh nhận thức lý luận mới.

Nguyễn Đức Cảnh được tiếp thu lý luận Mác – Lênin, thấy được sứ mạng lịch sử toàn thế giới của giai cấp công nhân. Bài học thấm thía đối với anh là muốn đưa cuộc cách mạng thành công phải lấy lực lượng công nhân, nông dân làm nòng cốt, do cấp công nhân mà đội tiên phong của nó là Đảng Cộng sản lãnh đạo.

Trong quá trình học tập, Nguyễn Đức Cảnh rất chú ý nghiên cứu về tổ chức Công hội. Đây là vấn đề hết sức mới đối với anh. Anh nghiên cứu tỉ mỉ về phương pháp tổ chức Công hội do Nguyễn Ái Quốc vạch ra. Công hội là tổ chức của cấp công nhân nên yêu cầu trước hết là phải tổ chức đội ngũ thợ thuyền lại. Chỉ có thống nhất về tổ chức mới tạo nên sức mạnh trong lòng giai cấp. Những điều này, anh đã từng mường tượng ở trong quá trình hoạt động trước đây, thì nay càng trở nên sáng tỏ.

Được những tư tưởng lý luận soi sáng, Nguyễn Đức Cảnh tình nguyện gia nhập Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên, tổ chức cách mạng tiền thân ở Việt Nam có xu hướng XHCN, vận động công nhân và nông dân đi theo con đường CNXH khoa học, chuẩn bị về chính trị, tư tưởng, tổ chức cho sự ra đời của một chính đảng ở Việt Nam. Đây là bước ngoặt quyết định trong cuộc đời cách mạng của Nguyễn Đức Cảnh. Kể từ lúc này, anh đã thực sự đứng trên lập trường của cấp công nhân trong các hoạt động cứu nước, cứu dân.

Sự ra đời của Tổng Công hội Đỏ Bắc Kỳ và vai trò của đồng chí Nguyễn Đức Cảnh

Cuối năm 1927, Nguyễn Đức Cảnh trở về Việt Nam và lao ngay vào cuộc đấu tranh mới đầy hào hứng, tiếp tục thâm nhập vào phong trào công nhân, thực hiện nhiệm vụ tuyên truyền lý luận giải phóng của Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh, huấn luyện, đào tạo cán bộ, phát triển cơ sở của Hội, tổ chức Công hội Đỏ tại một số nhà máy, xí nghiệp ở Hải Phòng.

Nguyễn Đức Cảnh rất quan tâm đến việc xây dựng lực lượng cách mạng trong phong trào công nhân... là công nhân, song để có thể giác ngộ, tổ chức, đoàn kết và lãnh đạo quần chúng công nhân đấu tranh thì đội ngũ những người giác ngộ đó phải là những người ý thức được sứ mệnh lịch sử của giai cấp mình, phải là những người tiên tiến nhất trong giai cấp công nhân. Vì vậy, Nguyễn Đức Cảnh đã cùng với các đồng chí của mình khởi xướng phong trào “Vô sản hóa” và nêu tấm gương đi đầu, đồng thời hướng dẫn đồng chí khác đi “vô sản hóa”. Cũng từ đây, đồng chí đã chỉ đạo và lãnh đạo các cuộc đấu tranh ở nhiều nơi và thu được những kinh nghiệm, nhận thức phong phú, từng bước xây dựng và thống nhất ý chí, hành động của công nhân vào tổ chức cách mạng rộng lớn.

Nhà máy xe lửa Tràng Thi (Nghệ An) - nơi đồng chí Nguyễn Đức Cảnh hoạt động, lãnh đạo phong trào công nhân năm 1930-1931.

Qua thực tiễn đấu tranh, nhất là sau khi thực hiện chủ trương “Vô sản hóa”, nhận thức được những đòi hỏi khách quan của phong trào cách mạng, Nguyễn Đức Cảnh, Ngô Gia Tự và nhiều hội viên tiên tiến của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên đã cùng nhau vận động để thành lập Đông Dương Cộng sản Đảng. Kết quả, ngày 17/6/1929, Đông Dương Cộng sản Đảng được thành lập với sự tham dự của các đại biểu miền Bắc, đã thực sự đẩy phong trào cách mạng dân tộc, dân chủ phát triển mạnh hơn. Nguyễn Đức Cảnh được phân công trực tiếp chỉ đạo các cuộc đấu tranh của công nhân ở Hà Nội, Hải Phòng, Quảng Ninh, Nam Định... Sự phát triển mạnh mẽ của phong trào công nhân đòi hỏi phải phát triển cơ sở Công hội Đỏ ở các nhà máy, xí nghiệp và thành lập Công hội Đỏ để thống nhất chỉ đạo phong trào.

Trước yêu cầu đó, Nguyễn Đức Cảnh được Ban Chấp hành Trung ương lâm thời Đông Dương Cộng sản Đảng giao nhiệm vụ phụ trách công tác vận động công nhân toàn kỳ. Ngay đầu tháng 7/1929, Nguyễn Đức Cảnh đã tích cực chuẩn bị các văn kiện và điều kiện cần thiết cho Đại hội thành lập Tổng Công hội. Đồng chí bắt mối với những người đi “vô sản hóa” ở Hà Nội, Nam Định... để nắm tình hình đấu tranh của công nhân, chủ trương tổ chức một số cuộc bãi công lớn, như cuộc bãi công của công nhân... có thể rút ra những bài học kinh nghiệm. Trong quá trình chuẩn bị báo cáo, Nguyễn Đức Cảnh đã trao đổi, bàn bạc với nhiều đồng chí, hội viên của Đông Dương Cộng sản Đảng, đồng chí đã tiếp xúc với công nhân để nắm bắt tâm tư, nguyện vọng của họ một cách chân thực, khách quan, chính xác.

Ngày 28/7/1929, Đại hội đại biểu Tổng Công hội Đỏ Bắc Kỳ lần thứ nhất đã được tiến hành tại số nhà 15 phố Hàng Nón, Hà Nội. Đại hội đã quyết định nhiều vấn đề quan trọng, thông qua Điều lệ và Chương trình hành động của Tổng Công hội Đỏ Bắc Kỳ, quyết định xuất bản báo Lao Động và Tạp chí Công hội Đỏ. Ban Chấp hành Trung ương lâm thời do đồng chí Nguyễn Đức Cảnh đứng đầu.

Nguyễn Đức Cảnh đã phát biểu tại Đại hội thành lập Tổng Công hội rằng: “Chúng ta đoàn kết với nhau để đấu tranh kịch liệt vì chúng ta khổ lắm rồi, chịu không nổi nữa. Công việc của chúng ta tuy vậy còn phôi thai. Đường đi còn dài nên trách nhiệm Đại hội này to tát, mong các anh em hết sức bàn bạc để công việc nhanh chóng tiến hành. Ta có thể chắc được rằng sau đại hội này thế lực của vô sản giai cấp chúng ta sẽ bành trướng”¹.

Tổng Công hội đỏ Bắc Kỳ được thành lập đã tác động rất lớn đến phong trào công nhân các nước. Nguyễn Đức Cảnh với tầm nhìn chiến lược của mình, cho rằng: “Tuy danh nghĩa mang tên là Tổng Công hội Đỏ Bắc Kỳ nhưng tổ chức này phải là tổ chức Công hội của thợ thuyền cả nước, phải nhanh chóng quy tụ các cơ sở Công hội khắp cả nước, phải là mảnh đất tốt cho hạt giống Công hội Đỏ gieo hạt và nảy mầm”².

Tổng Công hội Đỏ Bắc Kỳ đã lần lượt cử nhiều cán bộ vào Trung Kỳ, Nam Kỳ để gây dựng tổ chức. Khi các đồng chí Ngô Gia Tự, Nguyễn Phong Sắc được Đông Dương Cộng sản Đảng phái vào Nam hoạt động, Nguyễn Đức Cảnh đã đặt vấn đề với hai đồng chí về việc xây dựng và phát triển tổ chức Công hội phía Nam để theo kịp với phong trào công nhân Bắc Kỳ. Nhờ vậy, sau Tổng Công hội Đỏ Bắc Kỳ, lần lượt các tổ chức Công hội Đỏ Vinh – Bến Thủy, Đà Nẵng, Sài Gòn – Chợ Lớn, miền Đông Nam Bộ… đã được thành lập. Đến tháng 12/1929, Tổng Công hội Đỏ Bắc Kỳ thực sự đã phát huy ảnh hưởng của mình trên phạm vi toàn quốc. Số hội viên Công hội Đỏ cả nước có khoảng 9.000 người, trong đó khu vực Bắc Kỳ có gần 5.000 hội viên.

Tổng Công hội Đỏ Bắc Kỳ ra đời là một sự kiện lịch sử trọng đại, đánh dấu bước trưởng thành và thống nhất của giai cấp công nhân ở cấp kỳ, đặt dưới sự chỉ đạo của Ban Chấp hành lâm thời Công hội do Nguyễn Đức Cảnh đứng đầu. Cũng từ đây, nhiều cuộc đấu tranh lớn đã được Tổng Công hội Đỏ Bắc Kỳ trực tiếp lãnh đạo. Trước sự phát triển mạnh mẽ của phong trào công nhân, thực dân Pháp đã thẳng tay đàn áp. Với tư cách là Hội trưởng, đồng chí Nguyễn Đức Cảnh đã viết thư thông báo cho giai cấp công nhân và các hội viên công hội biết rõ âm mưu của địch trong việc đàn áp dã man phong trào công nhân và các chiến sĩ cộng sản.

Trên cương vị Bí thư Xứ ủy Bắc Kỳ, tiếp đó là Ủy viên Thường vụ Xứ ủy Trung Kỳ, Nguyễn Đức Cảnh luôn dành trọng tâm cho công tác vận động, giáo dục và tổ chức công nhân, phát động phong trào đấu tranh của công nhân, với ý nghĩa là nòng cốt của phong trào cách mạng chung. Đồng chí trực tiếp viết các truyền đơn, bài báo kêu gọi và định hướng cho quần chúng, nhất là công nhân đấu tranh cách mạng. Đồng thời, đồng chí cũng trực tiếp mở các lớp huấn luyện các cán bộ công vận, giúp đào tạo nhiều cán bộ xuất sắc cho Đảng, cho phong trào cách mạng.

Cuối tháng 4/1931, Nguyễn Đức Cảnh bị mật thám bắt ở làng Yên Dũng Hạ (nay thuộc thành phố Vinh, Nghệ An). Những ngày trong xà lim án chém, Nguyễn Đức Cảnh dồn hết tâm huyết để viết tác phẩm “Công nhân vận động”. Đây là tài liệu vừa có tính lý luận, vừa tổng kết kinh nghiệm thực tiễn phong trào công nhân Việt Nam. Cuốn sách đáng giá hơn nữa là nó được viết ra ngay trong chặng đường đấu tranh đầu tiên của công nhân Việt Nam, dưới sự lãnh đạo của Đảng, bởi người lãnh đạo đầu tiên của Tổng Công hội Đỏ, người đầu tiên phụ trách công tác công vận của Đảng. Đây là cuốn sách khái luận về giai cấp công nhân Việt Nam và phương pháp vận động công nhân Việt Nam ra đời sớm nhất trong lịch sử đấu tranh của giai cấp công nhân và Công đoàn Việt Nam.

Làng Yên Dũng Hạ (Vinh, Nghệ An) - địa bàn đồng chí Nguyễn Đức Cảnh hoạt động và bị địch bắt tháng 4/1931.

Ngày 31/7/1932, Nguyễn Đức Cảnh bị thực dân Pháp hành quyết ở sông Lấp, Hải Phòng. Khi đó, đồng chí vừa mới 24 tuổi. Sự hi sinh của Nguyễn Đức Cảnh, người sáng lập và trực tiếp lãnh đạo Tổng Công hội Đỏ Bắc Kỳ, dẫn dắt phong trào công nhân và hoạt động Công hội Đỏ từ những bước ban đầu, đã để lại sự kính phục sâu sắc trong lòng giai cấp công nhân và nhân dân Việt Nam.

Sau khi bọn thực dân Pháp và tay sai giết Nguyễn Đức Cảnh, phong trào công nhân và Công hội Đỏ tuy bị khủng bố, nhưng đã phục hồi nhanh chóng. Sự phục hồi của phong trào công nhân và Công hội Đỏ được tiến hành đồng thời với sự phục hồi của tổ chức Đảng. Đảng vẫn giữ được mối quan hệ với phong trào công nhân và Công hội Đỏ.

Từ năm 1932 trở đi, phong trào cách mạng của giai cấp công nhân và nhân dân Đông Dương tiếp tục phát triển. Riêng năm 1932, ở Đông Dương đã xảy ra “230 vụ xung đột giữa công nhân và bọn chủ; năm 1933 có 244 vụ; ở miền Bắc từ năm 1931 - 1935 có tất cả 551 vụ”. Công nhân trong các nhà máy ở Sài Gòn, đồn điền Phú Quốc, cao su Dầu Tiếng,... đã anh dũng đấu tranh chống nhà cầm quyền Pháp và giành thắng lợi to lớn. Qua đấu tranh, số lượng hội viên Công hội Đỏ, đoàn viên công đoàn tăng nhanh. Năm 1929, Công hội Đỏ có 6.000 hội viên; năm 1946, Công đoàn Việt Nam có 20 vạn đoàn viên.

Rõ ràng, bọn đế quốc giết hại đồng chí Nguyễn Đức Cảnh và các đồng chí hoạt động trong phong trào công nhân và Công hội Đỏ, muốn trói buộc người dân Việt Nam trong vòng nô lệ. Nhưng sức quật khởi của giai cấp, của dân tộc ta vẫn bền bỉ, sắt đá là câu trả lời kiên định nhất, chính xác nhất cho bọn chúng biết rằng, âm mưu thâm độc của chúng dù quỷ quyệt đến đâu cũng không bao giờ khuất phục được chính nghĩa, không làm lung lay được ý chí của các chiến sĩ tiên phong của Đảng, của giai cấp, của dân tộc. Chính vì vậy, tinh thần Nguyễn Đức Cảnh sống mãi.

* Bài viết đăng trên Tạp chí Lao động và Công đoàn, số 635+636 (Tết Mậu Tuất 2018)

Chú thích:

1. Báo Lao động, cơ quan thông tin của Tổng Công hội Đỏ Bắc Kỳ, số 1 ra mắt ngày 14/8/1929.

2. Lãnh tụ Nguyễn Đức Cảnh, Nxb Lao động, HN, 2007, tr 506.