Giáo dục cho con công nhân không chỉ là an sinh

Tại phiên thảo luận, đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân, Phó Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM, đã nêu một kiến nghị tưởng như giản dị nhưng thực chất chạm đúng vào cốt lõi của công bằng và phát triển: phải xác định rõ “con em công nhân lao động là một nhóm đối tượng cần ưu tiên hỗ trợ”, không thể hòa lẫn trong nhóm đối tượng chung chung.

Từ chính sách học bổng đến trường công lập gần khu công nghiệp, mô hình bán trú linh hoạt, đến không gian học tập cộng đồng trong khu nhà trọ - tất cả đều phải được nhìn như những yêu cầu cấp bách của một quốc gia đang bứt phá tiến lên.

Có những khoảnh khắc trong nghị trường khiến ta nhận ra rằng sự phát triển của đất nước không chỉ được đo bằng tăng trưởng kinh tế, không chỉ tính bằng những con số GDP, mà còn được đo bằng thái độ, bằng quyết tâm chính trị đối với những nhóm dễ bị tổn thương nhất trong xã hội.

Và chiều 2.12 là một khoảnh khắc như thế. Khi đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân lên tiếng về nhu cầu hỗ trợ con em công nhân lao động, chị đã thay mặt hàng triệu gia đình đang ngày đêm làm việc trong các khu công nghiệp – những người đang gánh trên vai không chỉ sự phát triển của doanh nghiệp, mà còn cả kỳ vọng của quốc gia.

Con đường công nghiệp hóa, hiện đại hóa mà Nghị quyết 57 về phát triển khoa học – công nghệ và đổi mới sáng tạo đã chỉ ra, hay tầm nhìn hội nhập sâu rộng trong Nghị quyết 59, chỉ có thể thành công khi người lao động – trụ cột của nền sản xuất – được bảo đảm về giáo dục cho thế hệ tiếp theo của họ.

Trong nhiều năm qua, nói đến giáo dục là nói đến đổi mới chương trình, đổi mới thi cử, cập nhật công nghệ, phát triển giáo dục số… Nhưng một câu hỏi lớn hơn thường bị bỏ quên: Ai đang thực sự có cơ hội tiếp cận giáo dục có chất lượng?

Ai đang phải trả cái giá thầm lặng khi bố mẹ rời quê lên phố làm công nhân? Ai đang thiệt thòi vì trường học quá xa, vì điều kiện bán trú không phù hợp, hay vì quanh khu nhà trọ của các khu công nghiệp chẳng có lấy một không gian học tập tử tế?

Những câu hỏi ấy, tưởng như thuộc về lĩnh vực an sinh xã hội, lại chính là cốt lõi của sự hiện đại hóa giáo dục. Bởi không một hệ thống giáo dục nào có thể được coi là hiện đại nếu nó không ưu tiên nhóm trẻ em dễ bị tổn thương.

Và trong bối cảnh đất nước sắp xếp lại không gian phát triển, tinh gọn bộ máy, từ 63 tỉnh còn 34 tỉnh, một mô hình hoàn toàn mới của quản trị đang hình thành – mô hình mà ở đó con người, đặc biệt là nhóm yếu thế, trở thành trung tâm của mọi quyết sách.

Tôi luôn tin rằng, cách một quốc gia đối xử với con em người lao động chính là chỉ báo rõ ràng nhất về chiều sâu văn hóa và chiều cao phát triển của quốc gia đó. Chúng ta đang bước vào kỷ nguyên của khoa học – công nghệ, của trí tuệ nhân tạo, của chuyển đổi số, của công nghiệp văn hóa, của đô thị sáng tạo…

Nhưng nếu để những đứa trẻ – con của những người làm ra các sản phẩm xuất khẩu, của những người lao động ngày đêm trong dây chuyền sản xuất – bị bỏ lại phía sau, thì mọi thành tựu ấy đều trở nên không trọn vẹn.

Vấn đề ở đây không chỉ là học bổng. Đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân đã nói rất đúng: ưu tiên phải được thể hiện trong cấu trúc hệ thống, trong quy hoạch hạ tầng giáo dục, trong các mô hình vận hành, trong những thiết chế văn hóa – xã hội gắn trực tiếp với đời sống của công nhân và con em họ.

Điều này đặc biệt quan trọng với TP.HCM – nơi tập trung hàng trăm nghìn lao động nhập cư, nơi nhịp sống công nghiệp diễn ra không ngơi nghỉ, nơi mỗi khu công nghiệp lại là một thế giới thu nhỏ với đủ mọi nhu cầu dân sinh, trong đó giáo dục luôn là nhu cầu bức thiết nhất.

Nhưng không chỉ riêng TP.HCM. Trên khắp đất nước, từ Bắc Ninh mới (sáp nhập Bắc Ninh – Bắc Giang), đến Đồng Nai, Bình Dương, Long An, Hải Phòng, Quảng Ninh… lực lượng công nhân đông đảo đang quyết định vận tốc của nền kinh tế.

Khi chúng ta bước vào giai đoạn 2026–2035, mười năm then chốt để Việt Nam bứt phá, để hiện thực hóa khát vọng trở thành nước phát triển, thì câu chuyện về giáo dục cho con em công nhân không còn là câu chuyện riêng của bất cứ địa phương nào. Nó trở thành chuyện của quốc gia.

Một trường công lập gần khu công nghiệp không chỉ là giải pháp tiện lợi; nó là biểu tượng của sự chăm lo có chiều sâu, của chính sách được thiết kế dựa trên sự thấu hiểu thực tiễn.

Một mô hình trường bán trú linh hoạt không chỉ đáp ứng nhu cầu gửi con của bố mẹ làm ca kíp; nó còn là cách để trẻ em có thêm thời gian học tập, nghỉ ngơi, phát triển toàn diện.

Một không gian học tập cộng đồng trong khu nhà trọ không chỉ để trẻ em có chỗ làm bài tập; nó còn là không gian văn hóa, là nơi nuôi dưỡng tri thức, là nơi hình thành sự gắn kết cộng đồng – điều mà rất nhiều khu công nghiệp đang thiếu.

Tôi cho rằng, trong bối cảnh các nghị quyết trụ cột của Đảng đã định hình tương lai đất nước – Nghị quyết 66 về hoàn thiện thể chế, Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân, Nghị quyết 71 về giáo dục, Nghị quyết 72 về y tế – thì việc ưu tiên con em công nhân cần được đưa vào như một nguyên tắc, một trụ cột, một tiêu chí để đánh giá hiệu quả của Chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn mới. Bởi giáo dục không chỉ là tạo cơ hội cho mỗi cá nhân, mà là đầu tư trực tiếp vào chất lượng nguồn nhân lực cho tương lai đất nước.

Những đứa trẻ hôm nay chính là lực lượng lao động của giai đoạn 2035–2050 – giai đoạn mà Việt Nam phải cạnh tranh bằng tri thức, sáng tạo, công nghệ và bản sắc văn hóa, không thể dựa vào lao động giá rẻ như trước. Nếu chúng ta không chăm lo cho con em công nhân từ bây giờ, khoảng cách cơ hội sẽ ngày càng lớn, bất bình đẳng sẽ ngày càng sâu, và sự phát triển sẽ thiếu bền vững.

Nhìn vào nhiều quốc gia công nghiệp hóa thành công, bài học luôn lặp lại: giáo dục cho con em công nhân chính là nền tảng. Hàn Quốc sau chiến tranh đã xây dựng hàng loạt trường học ở khu vực ngoại ô nơi người lao động tập trung. Singapore phát triển nhà ở xã hội gắn với mạng lưới trường học chất lượng cao.

Trung Quốc, khi phát triển các khu công nghiệp, luôn quy hoạch trường học và dịch vụ công song song. Những kinh nghiệm này cho thấy: đầu tư cho giáo dục của trẻ em trong các khu công nghiệp không phải là chi phí, mà là chiến lược.

Với Việt Nam, giai đoạn 2026–2035 mang ý nghĩa đặc biệt: đó là giai đoạn tạo nền tảng để bước vào mốc 100 năm thành lập nước; là thời kỳ mà toàn bộ hệ thống chính trị phải vận hành theo tinh thần của các nghị quyết mới; là mười năm đầu tiên của mô hình chính quyền địa phương tinh gọn, hiệu quả; là thời kỳ bản lề của các chương trình mục tiêu quốc gia mới, đặc biệt là giáo dục.

Vì vậy, khi Quốc hội thảo luận về Chương trình mục tiêu quốc gia hiện đại hóa giáo dục, câu chuyện về con em công nhân lao động không thể chỉ là một kiến nghị, càng không thể dừng lại ở lời nhắc nhở.

Nó phải trở thành một nội dung được thiết kế rõ ràng, có mục tiêu cụ thể, có chỉ tiêu đánh giá, có nguồn lực bố trí, có trách nhiệm giải trình. Chỉ khi đó, chúng ta mới có thể nói rằng chương trình này thực sự lấy con người làm trung tâm, thực sự hướng đến một tương lai bao trùm và bền vững.

Tôi tin rằng, với tinh thần đổi mới mạnh mẽ, với quyết tâm chính trị đang lan tỏa trong toàn hệ thống, với những tư duy mới đặt ra từ các nghị quyết trụ cột của Đảng, Quốc hội khóa XV và nhiệm kỳ tới sẽ không bỏ lỡ cơ hội này.

Bởi không có đầu tư nào mang lại lợi ích lâu dài và sâu rộng bằng đầu tư vào trẻ em. Và trong số những đứa trẻ đó, con em công nhân – những người đang cống hiến thầm lặng cho sự thăng hoa của nền kinh tế – phải được ưu tiên trước tiên.

Một quốc gia chỉ thực sự mạnh khi không để ai bị bỏ lại phía sau. Và nền giáo dục chỉ thực sự hiện đại khi không để một đứa trẻ nào của công nhân phải bơ vơ vì thiếu trường lớp, thiếu không gian học tập, thiếu cơ hội vươn lên.

Chương trình mục tiêu quốc gia 2026–2035 nếu muốn thành công phải bắt đầu từ chính điều tưởng như nhỏ bé mà đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân đã nhấn mạnh trong buổi chiều 2.12: đặt con em công nhân vào vị trí trung tâm của sự ưu tiên.

Bởi đó không chỉ là chính sách. Đó là đạo lý, là văn hóa, là tương lai của một Việt Nam văn minh, nhân ái và bứt phá đi lên trong kỷ nguyên mới.