Kết luận 444: "Cú hích" lịch sử mở rộng cánh cửa Nghị trường cho người khuyết tật

Trong bối cảnh đó, sự ra đời của Thông báo số 444 về Kết luận của Tổng Bí thư Tô Lâm (Kết luận 444) được xem là bước ngoặt mang tính đột phá.

Văn bản này không chỉ tiếp nối tinh thần cải cách thể chế mạnh mẽ, mà còn khai mở cơ hội tham chính thực chất cho người khuyết tật – một cộng đồng đông đảo với tính đại diện xã hội sâu sắc.

Đây chính là dấu mốc khẳng định tầm nhìn chiến lược của Đảng trong việc nâng cao vị thế chính trị và bảo đảm quyền dân chủ của nhóm yếu thế.

Hội thảo thúc đẩy vai trò tổ chức của người khuyết tật, tháng 5.2025. Ảnh: Đỗ Hùng

Nền tảng pháp lý vững chắc và tầm nhìn chính trị tiến bộ

Quyền tham chính của người khuyết tật đã được xác lập vững chắc trong hệ thống pháp luật Việt Nam. Hiến pháp 2013 khẳng định: Mọi công dân đều bình đẳng, có quyền ứng cử, bầu cử... Luật Người khuyết tật 2010 cụ thể hóa nguyên tắc này, giao trách nhiệm cho Nhà nước trong việc tạo điều kiện để người khuyết tật tham gia bình đẳng vào đời sống chính trị.

Trong khi đó, Luật Bầu cử hiện hành không hề đặt ra bất kỳ rào cản pháp lý nào dựa trên tình trạng khuyết tật. Tiêu chuẩn đại biểu được đặt trên nền tảng phẩm chất, năng lực, uy tín và sự tín nhiệm của Nhân dân - những giá trị mà nhiều người khuyết tật ngày nay hoàn toàn đáp ứng.

Trên nền tảng pháp lý ấy, Kết luận 444 là một bước tiến mang tính đột phá. Không dừng lại ở chính sách an sinh, văn bản này trực tiếp đề cập đến việc: “Giao Đảng ủy Quốc hội chỉ đạo các cơ quan liên quan: (i) Rà soát, hoàn thiện quy định của pháp luật liên quan về người khuyết tật theo đúng chủ trương của Đảng. (ii) Nghiên cứu, bổ sung cơ cấu có đại biểu quốc hội là người khuyết tật”.

Việc nghiên cứu, xem xét bổ sung cơ cấu đại biểu là người khuyết tật không chỉ là điều chỉnh mang tính kỹ thuật trong công tác bầu cử, mà còn liên quan trực tiếp đến nhiệm vụ chiến lược của Đảng trong xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.

Một cơ quan dân cử với thành phần đại diện rộng hơn, phản ánh đầy đủ cấu trúc xã hội, sẽ góp phần củng cố tính chính danh, tính đại diện và sức mạnh của hệ thống chính trị. Trong bối cảnh tiến đến kỷ nguyên mới, đất nước đẩy mạnh cải cách thể chế, mở rộng dân chủ và phát huy quyền làm chủ của Nhân dân, việc bảo đảm tiếng nói của nhóm yếu thế trong đó có người khuyết tật là một yêu cầu mang tầm quốc gia, gắn với mục tiêu dài hạn về phát triển bền vững và công bằng xã hội.

Hành trình từ thụ hưởng chính sách đến chủ thể đóng góp xã hội

Trên nền tảng chính sách ngày càng hoàn thiện, người khuyết tật đã bước ra khỏi 'vùng an toàn' để khẳng định vai trò chủ thể trong đời sống xã hội. Vượt qua rào cản khuyết tật, hàng loạt gương mặt tiêu biểu đã xuất hiện trong vai trò chuyên gia, doanh nhân và nhà lãnh đạo cộng đồng. Họ không còn là đối tượng thụ động mà đã trực tiếp tham gia tham vấn, phản biện chính sách từ trung ương đến địa phương. Vai trò đại diện của các tổ chức người khuyết tật cũng vì thế mà ngày càng trở nên thực chất và có sức nặng hơn.

Không chỉ dừng lại ở nỗ lực cá nhân, cộng đồng người khuyết tật đã hình thành nên một lớp người dẫn dắt ưu tú, giữ những trọng trách quan trọng và có tiếng nói phản biện sắc sảo. Hàng loạt tên tuổi uy tín đã trở thành biểu tượng của nghị lực và trí tuệ, tiêu biểu như: Bà Nguyễn Thị Lan Anh (Phó Chủ tịch VFD, Viện trưởng ACDC); bà Đỗ Thị Huyền (Chủ tịch Hội Người khuyết tật Hà Nội); các chuyên gia từ UNDP như bà Nguyễn Minh Châu, Đào Thu Hương; hay những nhà hoạt động xã hội năng nổ như ông Trần Quốc Nam, bà Huỳnh Ngọc Hồng Nhung, bà Nguyễn Thùy Chi, ông Phạm Văn Thành, nhà giáo Nguyễn Thị Minh Tâm...

Người khuyết tật tích cực tham gia nâng cao năng lực, trình độ, chuyên môn nghiệp vụ. Ảnh: Đỗ Hùng

Không chỉ sở hữu hàm lượng tri thức cao với nhiều Tiến sĩ, Thạc sĩ đa ngành, họ còn chứng minh tư duy quản trị sắc bén và kỹ năng vận động chính sách bài bản. Thực tế đã chứng minh, hiệu suất và cường độ làm việc của những 'thủ lĩnh' này đã xóa nhòa, thậm chí vượt trội so với giới hạn thông thường, phá vỡ hoàn toàn định kiến về năng lực của người khuyết tật.

Song hành cùng sự vươn lên của cá nhân là sự lớn mạnh của hệ sinh thái các tổ chức đại diện. Từ Liên hiệp hội về Người khuyết tật Việt Nam, Hội Người mù Việt Nam đến mạng lưới hội nhóm tại các thành phố lớn... tất cả đã chuyển mình từ vai trò 'khách mời' sang vị thế 'đối tác chiến lược'. Họ tham gia trực diện vào quá trình tham vấn, phản biện và hoàn thiện hệ thống pháp luật quốc gia.

Sự trưởng thành vượt bậc này khẳng định một thực tế: Người khuyết tật đã chuyển từ vị thế thụ hưởng sang chủ thể hoạch định chính sách. Với trí tuệ, bản lĩnh và góc nhìn đa chiều – vừa thấu hiểu nhóm yếu thế, vừa bao quát sự phát triển vĩ mô – họ hoàn toàn đủ tâm và tầm để đảm nhận trọng trách đại biểu dân cử.

Tuy nhiên, một nghịch lý vẫn tồn tại: Dù nguồn nhân lực chất lượng cao đã sẵn sàng, sự hiện diện của họ tại Quốc hội và HĐND vẫn ở mức 'khiêm tốn'. 'Điểm nghẽn' này không nằm ở năng lực của người khuyết tật, mà xuất phát từ những rào cản vô hình trong nhận thức xã hội và sự thiếu vắng các cơ chế bảo đảm cơ hội thực thi.

Một số rào cản cần được tháo gỡ

Định kiến xã hội: Có thể nói, một trong những rào cản lớn nhất đối với người khuyết tật là nhận thức xã hội vẫn còn mang nặng định kiến về khả năng tham gia hoạt động chính trị – xã hội. Nhiều người cho rằng đại biểu dân cử cần có sức khỏe để đi cơ sở thường xuyên, phải di chuyển liên tục và đảm đương nhiều hoạt động công tác; có trình độ, hiểu biết, kinh nghiệm để có thể nói được tiếng nói cộng đồng, xã hội. Trong khi đó, bản chất công việc của đại biểu lại đòi hỏi tư duy chính sách, khả năng phản biện, phẩm chất đạo đức và tinh thần trách nhiệm - những yếu tố không phụ thuộc hoàn toàn vào tình trạng khuyết tật và đã được minh chứng bằng những nhân vật điển hình.

Thiếu cơ chế đặc thù: Khác với phụ nữ, thanh niên hay dân tộc thiểu số, người khuyết tật chưa có một cơ cấu đại biểu riêng. Điều này khiến việc tham gia của người khuyết tật chủ yếu phụ thuộc vào nỗ lực cá nhân, thay vì được bảo đảm bằng cơ chế. Việc “thiếu vắng” cơ chế này khiến họ khó được xem xét như một nguồn nhân lực chính trị cần được bồi dưỡng và tạo cơ hội.

Hỗ trợ tiếp cận hạn chế: Các quy định về phương tiện đi lại, thiết bị hỗ trợ, phiên dịch ngôn ngữ ký hiệu, hay điều kiện làm việc phù hợp tại nghị trường chưa được hệ thống hóa, khiến nhiều người khuyết tật tiềm năng e ngại khi nghĩ đến việc ứng cử.

Ngoài ra, một bộ phận người khuyết tật còn gặp hạn chế về điều kiện tiếp cận giáo dục, thông tin hoặc kỹ năng xã hội, dẫn đến sự tự ti hoặc thiếu tự tin khi nghĩ đến việc trở thành ứng viên đại biểu dân cử.

Nhiều người khuyết tật được Nhà nước khen thưởng. Ảnh: Đỗ Hùng

Cơ hội từ định hướng mới

Kết luận 444 chính là một trong những chìa khóa then chốt để tháo gỡ các “điểm nghẽn”, những rào cản bấy lâu nay, mở ra một hướng tiếp cận tiến bộ và thiết thực. Việc nghiên cứu hoàn thiện tiêu chuẩn, điều kiện không chỉ là điều chỉnh kỹ thuật trong công tác cán bộ, mà quan trọng hơn, là một bước đi mang ý nghĩa chính trị sâu sắc nhằm thu hút và tạo điều kiện cho người khuyết tật tham gia ứng cử.

Trong đó, việc "xem xét cơ cấu đại biểu là người khuyết tật" sẽ tạo ra một "lối đi" công bằng, vững chắc; là điểm tựa pháp lý để người khuyết tật có vị trí rõ ràng, chính thức trong cơ quan quyền lực, bảo đảm tiếng nói đại diện cho ít nhất là hơn 6% dân số (theo VDS 2023, nhiều số liệu cho rằng tỷ lệ người khuyết tật là trên 7% thậm chí theo WHO thì Việt Nam có khoảng 10-15% dân số là người khuyết tật).

Song song và không kém phần quan trọng là việc nghiên cứu ban hành các chính sách hỗ trợ toàn diện, từ điều kiện làm việc, tiếp cận cơ sở hạ tầng, công nghệ trợ giúp đến nguồn lực chuyên môn mới chính là yếu tố then chốt bảo đảm sự tham gia có chất lượng, thực chất chứ không dừng lại ở hình thức. Chỉ khi có đầy đủ hỗ trợ, đại biểu là người khuyết tật mới có thể phát huy tối đa năng lực và thực hiện trọn vẹn chức trách của mình.

Đây cũng là cơ hội để các tổ chức đoàn thể, đặc biệt là các tổ chức của và vì người khuyết tật, phát huy vai trò nòng cốt. Họ có thể chủ động trong việc giới thiệu, định hướng, hỗ trợ và đào tạo những cá nhân người khuyết tật tiêu biểu, có tiềm năng trở thành đại biểu dân cử. Với hiểu biết sâu sắc về cộng đồng, các tổ chức này có thể giúp ứng viên không chỉ đại diện trung thực cho tiếng nói và lợi ích của người khuyết tật, mà còn trang bị cho họ tầm nhìn toàn diện để tham gia giải quyết các vấn đề chung của xã hội, phát huy thế mạnh trong hoạch định chính sách và ban hành quyết sách.

Quan trọng hơn, Kết luận 444 chính là một cơ hội lớn và tín hiệu đáng mừng ngay ở thời điểm hiện tại. Dù cơ chế pháp lý đặc thù có thể cần thời gian để hoàn thiện, văn bản này đã tạo ra cơ sở chính trị vững chắc để các cơ quan, ban ngành, chính quyền các cấp và các tổ chức đoàn thể dành sự quan tâm và hỗ trợ thiết thực hơn cho những cá nhân người khuyết tật có nguyện vọng ứng cử. Những hỗ trợ này có thể được triển khai ngay, như: Tư vấn, hỗ trợ xây dựng chương trình hành động; tạo điều kiện để tham gia các buổi hiệp thương, gặp gỡ cử tri; hay hỗ trợ chuyên môn trong quá trình hoàn thiện hồ sơ ứng cử.

Đặc biệt, đây chính là cơ hội mở ra cho cộng đồng người khuyết tật trong kỳ bầu cử Quốc hội và Hội đồng Nhân dân các cấp nhiệm kỳ 2026-2031 sắp tới. Dù thời gian không còn nhiều, nhưng Kết luận 444 chính là nền tảng để mỗi người khuyết tật có thêm tự tin và động lực để chuẩn bị, tham gia ứng cử, biến tầm nhìn về sự đại diện công bằng thành hiện thực trong nhiệm kỳ quan trọng này. Sự chung tay của các cấp chính quyền và toàn xã hội trong hành trình này sẽ góp phần xây dựng một xã hội thực sự hòa nhập, nơi mọi tiềm năng đều được tôn trọng và phát huy.

Ý nghĩa của việc người khuyết tật trở thành đại biểu dân cử

Sự hiện diện của người khuyết tật trong các cơ quan dân cử sẽ không chỉ mang tính biểu tượng, mà còn tạo ra những giá trị thiết thực và lâu dài trên nhiều phương diện:

Về phương diện chính sách, đây là sự bảo đảm vững chắc nhất cho nguyên tắc đại diện. Khi tiếng nói trực tiếp của đại diện cho hơn 6 triệu công dân được lắng nghe tại nghị trường, quá trình xây dựng chính sách liên quan (từ giáo dục hòa nhập, việc làm, y tế đến tiếp cận công trình công cộng) sẽ trở nên toàn diện, sát thực và khả thi hơn. Bởi, nó được soi chiếu từ chính góc nhìn và trải nghiệm của “người trong cuộc”. Không những vậy, người khuyết tật còn mang tính đại diện của đa dạng nhóm đối tượng trong xã hội như người cao tuổi, phụ nữ, thanh niên…

Về phương diện xã hội, hình ảnh một người khuyết tật làm nhiệm vụ đại biểu chính là thông điệp mạnh mẽ để phá vỡ mọi định kiến lâu nay. Nó không chỉ là minh chứng sống động về khả năng hòa nhập, về giá trị và năng lực của con người mà còn có sức lan tỏa, truyền cảm hứng sâu rộng, thúc đẩy một xã hội hòa nhập một cách tự nhiên, đầy đủ, bình đẳng và bền vững.

Việc chứng kiến những phiên thảo luận công khai, nơi tiếng nói của người khuyết tật được tôn trọng và lắng nghe ở cấp cao nhất, sẽ góp phần thay đổi nhận thức cộng đồng một cách căn bản, khẳng định họ là những công dân đầy đủ quyền năng và trách nhiệm.

Về phương diện thể chế, điều này làm phong phú và hoàn thiện nguyên tắc đại diện của nền dân chủ, nâng cao chất lượng tranh luận và quyết sách. Đồng thời, nhấn mạnh đây không chỉ đơn thuần là vấn đề nhân văn, mà còn là một yêu cầu tất yếu, một minh chứng sống động cho sự phát triển bao trùm, văn minh và hiện đại của đất nước trên con đường hội nhập và phát triển.

Thay lời kết

Kết luận 444 là một dấu mốc quan trọng, đánh dấu bước tiến mới trong tiến trình mở rộng và tăng cường sự tham gia quyền tham chính của người khuyết tật. Văn bản này không chỉ tiếp nối quan điểm nhất quán của Đảng về bảo đảm quyền cho nhóm yếu thế, mà còn thể hiện một tầm nhìn tiến bộ về sự đa dạng và một lời hứa về sự công bằng.

Tuy nhiên, để lời hứa ấy trở thành hiện thực, cần một lộ trình hành động đồng bộ và kiên định: Từ việc thể chế hóa các định hướng thành các quy định pháp luật cụ thể (như trong Luật Bầu cử), thiết kế các cơ chế hỗ trợ thực tế, cho đến việc triển khai một chiến dịch truyền thông mạnh mẽ nhằm thay đổi nhận thức xã hội.

Nếu được triển khai một cách nghiêm túc và sáng tạo, những định hướng trong Kết luận 444 sẽ tạo đà cho một sự chuyển đổi sâu sắc; giúp người khuyết tật chuyển từ vị trí "đối tượng thụ hưởng chính sách" sang vai trò chủ động là "chủ thể tham gia hoạch định chính sách". Và xa hơn, là những "kiến trúc sư" này sẽ tích cực kiến tạo các chính sách cho chính cộng đồng mình và cho toàn xã hội.

Khi cánh cửa nghị trường thực sự rộng mở, sẽ không chỉ xây dựng một nền dân chủ với tính đại diện đầy đủ hơn, mà còn đang góp phần hiện thực hóa mục tiêu xây dựng một Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa thực sự của dân, do dân và vì dân; nơi mọi công dân, bất kể hoàn cảnh, đều có cơ hội bình đẳng để đóng góp trí tuệ, năng lực và tâm huyết cho sự phát triển chung của đất nước. Đó sẽ là một bước tiến đẹp đẽ, nhân văn và tiến bộ của một Việt Nam phát triển, hùng cường, thịnh vượng, dân chủ, văn minh, nơi không để ai bị bỏ lại phía sau.