Trục lợi trong thảm họa

Cụ thể, trong những ngày sau vụ tai nạn lật tàu du lịch Vịnh Xanh 58 tại vịnh Hạ Long, mạng xã hội xuất hiện nhiều nội dung sai sự thật, gây ảnh hưởng tới dư luận và hoạt động ứng phó, cứu hộ. Các hình thức lan truyền thông tin giả chủ yếu tập trung vào ba nhóm: sử dụng clip cũ, dựng video bằng trí tuệ nhân tạo (AI), và bịa đặt thông tin thương tâm.

Một số video được chia sẻ rầm rộ trên các nền tảng như TikTok, Facebook, gắn nhãn là cảnh tàu lật tại Hạ Long, nhưng thực chất là hình ảnh từ các vụ tai nạn trước đó, như bão Yagi tại Philippines năm 2024 hoặc tai nạn tàu tại Congo cuối năm ngoái. Những đoạn clip này thường được cắt dựng, chèn nhạc bi thương hoặc tiêu đề giật gân, thu hút hàng trăm nghìn tới hàng triệu lượt xem trong thời gian ngắn.

Cùng thời điểm, một số tài khoản sử dụng công cụ AI để tạo ra video mô phỏng vụ việc. Những nội dung này có hình ảnh và lời dẫn tương đối sát với ngữ cảnh thật, song hoàn toàn không phản ánh sự việc chính xác. Một số clip dựng cảnh người cha từ biệt con, người mẹ khóc ngất… dù thực tế không có trong hiện trường. Các đoạn video này được tạo ra nhằm mục đích trục lợi từ lượt xem và chia sẻ.

Ngoài ra, nhiều trang cá nhân và Fanpage cũng đăng tải bài viết có nội dung "tưởng tượng", gán ghép các chi tiết chưa được kiểm chứng như “bức thư cuối cùng”, “lời trăn trối trong khoang tàu”... Một số bài viết còn chèn liên kết thương mại, quảng cáo trá hình dưới dạng thông điệp cảm xúc.

Là người kiếm sống bằng nội dung mạng xã hội, tôi thấy động cơ “sáng tạo” và chia sẻ những nội dung này có hai nhóm chính. Nhóm thứ nhất là nhóm cả tin, “hám like”, không có tư duy phản biện đã vội lấy clip trên mạng để đăng lên các trang cá nhân để đạt nhiều like.

Nhóm thứ hai, nghiêm trọng hơn là các nhóm trục lợi từ vụ việc. Họ đã sản xuất nội dung giả với số lượng lớn để tạo lượt xem. Từ lượt xem chuyển đổi ra lượt tương tác. Rồi từ đó họ sẽ có lượt theo dõi. Lượt theo dõi này là tài sản để sau bán hàng hoặc bán luôn cả kênh.

Nhóm này mới chính là nguồn cơn của tin giả vì họ ý thức được tin giả và cố ý sản xuất ra chúng để lan truyền và trục lợi. Và không chỉ lần này, tình trạng clip giả đã từng xuất hiện trong nhiều vụ việc tang thương. Lần này, với AI, vấn nạn sẽ càng bùng nổ tới độ khó lường.

Và giờ là lúc các lực lượng chức năng cần hành động để đảm bảo môi trường thông tin. Sau là để trấn áp một loại tội phạm mới, sống bằng xương máu đồng bào. Chúng kiếm like từ việc di lại nỗi đau còn chưa lên da non với thân nhân nạn nhân. Chúng giành follow từ nỗi bàng hoàng của cả cộng đồng. Chúng kiếm tiền bất chấp những hệ lụy nghiêm trọng mà thông tin sai lệch chúng tạo ra từ những dòng lệnh cho AI.

Những hành vi đó tàn ác vô cùng và phải bị trừng trị, ngăn chặn bằng công cụ cứng là tạo áp lực lên các nền tảng để khóa vĩnh viễn những tài khoản đăng tin giả mạo vụ việc. Điều này sẽ khiến mục tiêu của chúng không đạt được và động cơ của chúng sẽ bị triệt tiêu. Đồng thời, cũng cần vài kẻ đưa tin giả, câu like trong nỗi đau tột cùng của đồng bào “lên phường” vì hành vi táng tận lương tâm.

Sau cuối, như mọi khi, dễ nói nhưng khó làm và phải mất thời gian như là giải pháp cốt lõi. Đó là giáo dục ý thức cộng đồng về xóa mù truyền thông, xóa mù AI. Khi và chỉ khi người xem tự có đánh giá của mình, tự tay report những clip như trên thì các nền tảng mới thực sự trong lành.

Nếu đồng tình với góc nhận định trong bài viết Trục lợi trong thảm họa, bạn có thể mời tác giả Mỹ Anh một “ly cà phê” thông qua Ví MoMo bằng cách ấn vào nút “Buy me a coffee” ở bên dưới hoặc quét mã QR “Buy me a coffee” Hoặc bạn cũng có thể tặng “ly cà phê” cho tác giả Mỹ Anh bằng cách chuyển khoản trực tiếp vào tài khoản của Tạp chí Lao động và Công đoàn, số tài khoản: 118000001631, Ngân hàng Vietinbank chi nhánh Hà Nội. Lưu ý, trước khi chuyển tiền, bạn đọc vui lòng gõ nội dung: “Tặng cà phê cho tác giả Mỹ Anh”. Đọc cà phê tối, tặng “cà phê” là chương trình của Tạp chí Lao động và Công đoàn. Khi đọc các bài viết trên mục Cà phê tối, nếu bạn đọc đồng cảm với góc nhìn của tác giả thì có thể mời người đó một “ly cà phê”. Mỗi “ly cà phê” trị giá 23.000 đồng (1 USD).