“Nhà giáo cũng cần tri ân xã hội”

Không phải ngẫu nhiên mà thông điệp về “trách nhiệm với sự phó thác của xã hội” xuất hiện đúng năm Luật Nhà giáo được Quốc hội thông qua, có hiệu lực từ 1.1.2026.

Bộ trưởng nhấn mạnh: lần đầu tiên, đạo lý tôn sư trọng đạo được “pháp điển hóa”, tạo nên sự chính thống, bền vững và “quang minh” cho nghề dạy học.

Cùng với khung pháp lý, các ưu đãi vật chất cho nhà giáo cũng được đẩy mạnh. Trong dự thảo Nghị định về tiền lương và phụ cấp, Bộ Giáo dục và Đào tạo đề xuất tăng 15% phụ cấp ưu đãi nghề cho giáo viên mầm non, và bổ sung hệ số lương đặc thù 1,25 cho giáo viên mầm non công lập; 1,15 cho giáo viên phổ thông từ năm 2026. Ước tính, thu nhập của hơn một triệu giáo viên có thể tăng thêm phổ biến 1-2 triệu đồng/tháng, cá biệt tới 3,7 triệu đồng.

Nói cách khác, hệ thống chính sách đang được thiết kế lại để giáo viên tiến gần hơn tới nhóm có vị trí thu nhập cao trong khối sự nghiệp công, thay vì mãi là tầng lớp được tôn vinh nhưng cuộc sống chật vật. Và Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn đang tiếp tục nỗ lực công cuộc “lương giáo viên đủ sống” được thực hiện ròng rã hơn 20 năm, qua 4 đời Bộ trưởng.

Đây không phải lần đầu thầy Bộ trưởng nhắc tới diễn ngôn này. Trong thông điệp 20.11 những năm trước, thầy Sơn cũng đã nhắc tới trách nhiệm giáo viên và nói cho rằng xã hội “vì trọng đạo mà tôn sư”.

Và nay, tôn nghiêm nghề nghiệp đến từ hệ thống lương mới, phụ cấp ưu đãi, học bổng sư phạm, Luật Nhà giáo, cùng sự quan tâm trực tiếp của Chính phủ với cam kết “bảo đảm giáo viên được thụ hưởng mức lương tương xứng với công sức”.

Khi xã hội đã trả giá cao hơn cho giáo dục, kỳ vọng cũng vì thế mà tăng lên. Thầy cô phải là “tấm gương sáng”, đủ “giá trị đẹp để truyền cảm hứng và sự thuyết phục, đặc biệt là sự mẫu mực về nhân cách, tinh thần học hỏi và sáng tạo, sự yêu thương và lẽ công bằng”.

Trong một xã hội vẫn coi trọng học hành, giáo viên có vị thế đặc biệt từ cả ngàn năm, việc một ông thầy, một bộ trưởng ngành lên tiếng về trách nhiệm nhà giáo thay vì chỉ diễn văn ngợi ca cho thấy Bộ đang hiểu vai trò của mình.

Cũng thú vị, Bộ trưởng Sơn - một nhà giáo, một học giả Hán Nôm đưa ra thông điệp ấn tượng nhưng cũng là tư tưởng mà chính văn bia ở Văn Miếu - Quốc Tử Giám cũng nhiều lần đề cập liên quan tới trách nhiệm của người đỗ đạt và đạo học.

Đại thể, thay vì chỉ ngợi ca những ông tiến sĩ, trạng nguyên vừa đỗ đạt, những người soạn văn bia luôn đưa ra những lời răn dạy cả những cảnh cáo nghiêm khắc về vai trò của những người vừa được sử đá lưu danh.

Văn bia khoa thi năm Tân Sửu (1481) có đoạn: "Phải lấy đạo nghĩa đức hạnh để tu dưỡng bản thân...; làm vị Trạng nguyên chân chính, làm vị Tiến sĩ chân chính". Còn văn bia khoa thi năm Mậu Thìn (1448): "Những người hiện đương tại chức,... ngẫm tới sự hiển đạt của mình ngày nay, tiết muộn đường dài, hãy thận trọng để khỏi hổ thẹn".

Đặt trong bối cảnh chung về ngày thầy cô và đạo học, thầy Bộ trưởng đưa ra phát ngôn sâu sắc, thay đổi thái độ tiếp cận với ngày nhà giáo nhiều năm. Và quan trọng hơn, ông đặt lại thái độ với người đang được xã hội tôn vinh rằng đừng chỉ tự hào, hạnh phúc, hãy nhớ sống sao, dạy sao cho xứng những lời tôn vinh ấy.

Đó là cách tiếp cận cổ điển từ nhiều thế kỷ qua của cha ông về chuyện đạo học. Nhưng qua tháng năm, cách nhìn nhận tỉnh táo ấy phần nào bị mai một. Và nay, khi thông điệp ấy được nhắc lại ở tầm thông điệp Bộ trưởng ngành, người dân có quyền kỳ vọng thầy cô, cùng Bộ cũng sẽ nỗ lực hơn nữa để xứng với kỳ vọng của người dân.

Vẫn biết, “tiết muộn, đường dài”.