Để có năng lượng sạch, trước tiên phải có môi trường đầu tư sạch

Qua các bản tham luận và Nghị quyết tại các Đại hội có thể thấy rõ quyết tâm chính trị mạnh mẽ cho một giai đoạn phát triển mới, thực chất và bền vững. Nhiều địa phương đặt mục tiêu tăng trưởng dựa trên việc khai thác hiệu quả các nguồn lực đầu tư - đặc biệt là phát huy nội lực, tinh thần sáng tạo và sức mạnh của mỗi người dân, doanh nhân Việt Nam – như một động lực then chốt để hiện thực hóa khát vọng phát triển.

Tỉnh Quảng Trị đã đặt ra rất nhiều kỳ vọng vào kế hoạch biến địa phương này trở thành một trung tâm năng lượng sạch của miền Trung và quốc gia. Với lợi thế giàu có tài nguyên nắng gió, trong vài năm trở lại đây, nhiều nhà đầu tư trên cả nước đã đến Quảng Trị. Nhiều cánh đồng điện gió, điện mặt trời đã mọc lên trên vùng đất mà hàng chục năm trước vẫn ngủ quên trong cát trắng, đồi cằn và nắng gió khắc nghiệt.

Con số gần 1.500 MW điện gió và điện mặt trời tại Quảng Trị tính đến thời điểm tháng 10/2025 cho thấy những nỗ lực và năng lực sản xuất năng lượng tái tạo của một địa phương ở vào một vị thế “đòn gánh cong hai đầu” là đáng nể phục. Có được kết quả đó, lãnh đạo tỉnh Quảng Trị cho rằng, sự đóng góp, và đặc biệt là niềm tin của các nhà đầu tư lớn từ các thành phố, tỉnh giàu trên cả nước đã tạo ra những bước tiến nhảy vọt về năng lượng tái tạo cho vùng đất này.

Hiện trên địa bàn tỉnh Quảng Trị đang và sẽ triển khai hàng chục dự án điện gió. Mục tiêu là đến năm 2030, tổng công suất các nguồn điện đạt trên 8.000 MW, tổng lượng điện sản xuất đạt khoảng 30 tỉ kWh, trong đó riêng điện gió chiếm gần 5.000 MW. Đó là những con số mà cách đây 10 năm, nằm mơ cũng khó thấy.

Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Trị Trần Phong cam kết địa phương sẽ làm hết sức mình, tháo gỡ, khơi thông, tạo điều kiện tối đa để các nhà đầu tư đầu tư sản xuất năng lượng tái tạo từ gió, mặt trời, góp phần hiện thực hóa giấc mơ trung tâm năng lượng tái tạo tại Quảng Trị. Đó là một thông điệp tối cần thiết, quan trọng mà các nhà đầu tư mong muốn nghe và chờ đợi để nhìn thấy.

Một số nhà đầu tư điện gió đã có dự án đi vào vận hành và tiếp tục triển khai các dự án mới tại Quảng Trị chia sẻ rằng: điều kiện tiên quyết để phát triển năng lượng sạch là phải có một môi trường đầu tư minh bạch, lành mạnh và bền vững.

Những bài học kinh nghiệm từ các dự án điện gió quy mô lớn tại huyện Hướng Hóa (trước đây) cho thấy, nếu không sớm khắc phục những tồn tại trong công tác giải phóng mặt bằng và quản lý đất đai, chi phí đầu tư có thể bị đội lên rất cao, gây ảnh hưởng đến hiệu quả và hình ảnh của môi trường đầu tư.

Tháng 8.2021, người dân xã Húc đã dựng các cây tre dọc tuyến đường vào xã – đoạn đường được sử dụng để vận chuyển cánh quạt của dự án điện gió. Việc dựng tre nhằm buộc chủ đầu tư phải thực hiện việc đền bù khi các cánh quạt đi qua khu vực này. Ảnh: Lam Chi

Thực tế, trong quá trình triển khai, nhiều doanh nghiệp từng gặp khó khăn khi phát sinh các chi phí mà giá cao hơn rất nhiều lần giá trị thực - từ việc vận chuyển thiết bị, giải tỏa cây trồng, cho đến thỏa thuận mặt bằng. Chẳng hạn, xe chở thiết bị điện gió có cánh quạt bị mắc vào cành cây phải chặt cũng bị đòi tiền, thậm chí tới hàng trăm triệu; xe chạy qua một khu đất rẫy cũng phải mua với giá có nơi lên đến nhiều tỉ... Những yếu tố này không chỉ làm tăng gánh nặng tài chính mà còn tạo ra một môi trường đầu tư thiếu ổn định, tiềm ẩn nhiều rủi ro cho cả nhà đầu tư và địa phương.

Có những câu chuyện tưởng như khó tin: người dân nghèo quanh năm lam lũ, phụ thuộc vào đồng công nhật, bỗng chốc đổi đời nhờ dự án điện gió đi qua khu đất của mình. Sự thay đổi đột ngột ấy, dù mang lại lợi ích kinh tế trước mắt, nhưng cũng kéo theo nhiều hệ lụy xã hội phức tạp, đặc biệt là về an ninh trật tự và tâm lý cộng đồng ở địa phương.

Hơn nữa, việc phát sinh các khoản chi phí “ngoài dự toán” trong quá trình triển khai dự án khiến nhiều nhà đầu tư lúng túng trong việc giải trình và hạch toán. Những chi phí không phản ánh đúng quy luật thị trường, nếu không được kiểm soát, sẽ làm méo mó môi trường đầu tư, tạo tiền lệ không lành mạnh và gây khó khăn cho công tác kiểm toán, giám sát sau này.

Quy hoạch Điện VIII đã đề ra là phải giảm mạnh điện than, tăng tỷ trọng năng lượng tái tạo, riêng tỉnh Quảng Trị phải tăng từ 28% - 36% đến năm 2030. Quy hoạch quốc gia này hoàn toàn phù hợp với định hướng phát triển của tỉnh Quảng Trị. Nhưng, để giấc mơ trung tâm năng lượng sạch sớm thành hiện thực, trước tiên, lãnh đạo tỉnh Quảng Trị phải biến các cam kết về môi trường thu hút đầu tư sạch thành hiện thực một cách rõ ràng, minh bạch.