Tuyên truyền, phổ biến pháp luật lao động cho công nhân: Thực tiễn tại KCN Đình Trám

Công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật có vai trò rất quan trọng, là biện pháp chủ yếu để đưa các chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước đến với mọi người dân, góp phần nâng cao nhận thức, ngăn ngừa, hạn chế những hành vi vi phạm pháp luật, đảm bảo an ninh trật tự, an toàn xã hội.

Tỉnh Bắc Ninh mới, sau khi hợp nhất Bắc Giang và Bắc Ninh – 2 tỉnh công nghiệp trọng điểm miền Bắc, đã trở thành địa phương có quy mô kinh tế đứng thứ 5 cả nước, với 33 khu công nghiệp (KCN), có 1.854 doanh nghiệp đã đi vào hoạt động, tạo việc làm cho khoảng 542.000 lao động [1].

Trong đó, Đình Trám là khu công nghiệp được thành lập và đi vào hoạt động sớm nhất tỉnh Bắc Giang (cũ), có vị trí thuận lợi, hạ tầng đồng bộ với tổng diện tích 127 ha, tỉ lệ lấp đầy đạt 100% với nhiều doanh nghiệp FDI lớn đặt nhà máy, thu hút hàng chục nghìn công nhân lao động.

Tuy nhiên, nhiều công nhân chưa có nhận thức đầy đủ về quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của mình nên khả năng tự bảo vệ, đấu tranh cho quyền và lợi ích của mình theo đúng quy định của pháp luật còn yếu; tình trạng vi phạm pháp luật về lao động (tuyển dụng, chính sách đãi ngộ, làm thêm giờ, an toàn lao động, bảo hiểm xã hội…) còn chưa được một số doanh nghiệp khắc phục triệt để.

Toàn cảnh Hội thảo khoa học với chủ đề “Tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật cho công nhân tại Khu công nghiệp Đình Trám – Những vấn đề lý luận, thực trạng và giải pháp”, ngày 30/7/2025.

Để có thể nắm bắt rõ hơn thực trạng công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về lao động cho công nhân tại KCN Đình Trám, nhóm nghiên cứu đến từ Trường Chính trị Nguyễn Văn Cừ tỉnh Bắc Ninh đã tổ chức điều tra, khảo sát bằng bảng hỏi với tổng 230 phiếu, bao gồm: 30 phiếu điều tra, khảo sát các cán bộ làm công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật cho công nhân; 200 phiếu điều tra, khảo sát công nhân làm việc tại KCN Đình Trám.

Bên cạnh đó, tổ chức hội thảo khoa học tại Trường Chính trị Nguyễn Văn Cừ với sự tham gia của nhiều chuyên gia trực tiếp thực hiện công tác tuyên truyền pháp luật cho công nhân đến từ các cơ quan, đơn vị như Liên đoàn Lao động tỉnh, Ban Quản lý các khu công nghiệp, Trung tâm Trợ giúp pháp lý, Tỉnh đoàn thanh niên, Toà án nhân dân… Trên cơ sở đó, có thể thấy tình hình thực hiện công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về lao động cho công nhân tại KCN Đình Trám, tỉnh Bắc Ninh như sau:

Về hình thức tổ chức tuyên truyền phổ biến giáo dục pháp luật

Trong thực tiễn triển khai tại KCN Đình Trám, các hình thức tổ chức tuyên truyền pháp luật cho công nhân đã có sự đa dạng hóa nhất định nhằm phù hợp với điều kiện lao động theo ca, trình độ nhận thức và tâm lý tiếp cận thông tin của người lao động. Một số mô hình điển hình như: Tuyên truyền pháp luật qua loa truyền thanh vào giờ giải lao; Sân chơi “Sau giờ thứ 8”, “Giờ thứ 9”; “Phòng tư vấn pháp luật tại chỗ”, “Tổ tư vấn pháp luật tại chỗ” ...

Ngoài ra, còn các hình thức khác cả về truyền thống (tờ rơi, pano, bảng tin nội bộ) lẫn hiện đại (nhóm Zalo, Facebook nội bộ, mã QR hoặc qua màn hình LED tại cổng xưởng) cũng được áp dụng.

Theo báo cáo kết quả điều tra, khảo sát của nhóm thực hiện đề tài, khi khảo sát 200 công nhân tại KCN Đình Trám về hình thức tổ chức tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật, kết quả cho thấy việc áp dụng các hình thức hiện đại thông qua mạng xã hội được tiếp cận tới nhiều công nhân nhất (với 63,5%), tiếp theo đó là hình thức truyền thống qua tài liệu, tờ rơi (chiếm 47%), đây là điều dễ hiểu bởi các hình thức này tiếp cận số lượng lớn công nhân, có thể chia sẻ dễ dàng và không mất quá nhiều thời gian để thực hiện. Các lựa chọn tiếp theo là qua Công đoàn (27%), người thân bạn bè (24,5%) và tập huấn trực tiếp tại công ty (21,5%).

Ông Lê Đình Vĩ – Phó Hiệu trưởng Trường Chính trị Nguyễn Văn Cừ tỉnh Bắc Ninh chủ trì Hội thảo.

Như vậy, tuy đã có những hình thức mới, nhưng nhìn chung các hoạt động còn thiếu sự đồng bộ, chưa khai thác hết tiềm năng của truyền thông đa phương tiện và vẫn chủ yếu tổ chức theo hướng một chiều, chưa tăng cường được tính tương tác – đây là điểm cần cải thiện trong giai đoạn tới.

Về nội dung tuyên truyền phổ biến giáo dục pháp luật

Nội dung tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật cho công nhân tại KCN Đình Trám tập trung chủ yếu vào các quy định pháp luật thiết yếu, gắn liền với đời sống và quan hệ lao động hằng ngày của người lao động.

Theo báo cáo của nhóm thực hiện đề tài, 02 nội dung pháp luật được công nhân KCN Đình Trám quan tâm nhất là về lương, thưởng, phụ cấp, làm thêm giờ (chiếm 68%), tiếp đó là bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp (chiếm 66,5%), đáng chú ý là nội dung về giải quyết tranh chấp lao động lại ít được quan tâm nhất (chiếm 34,5%).

Thực tiễn triển khai cho thấy nhiều nội dung vẫn còn được tuyên truyền một cách khô khan, nặng tính liệt kê văn bản, thiếu tình huống thực tế, ví dụ minh họa sinh động. Đặc biệt, chưa có sự phân hóa nội dung theo nhóm công nhân làm việc trong các lĩnh vực khác nhau như may mặc, điện tử, cơ khí - trong khi đặc điểm vi phạm và nguy cơ pháp lý lại rất khác nhau. Việc này dẫn đến hiện tượng tiếp nhận thụ động, ghi nhớ kém và khó áp dụng trong thực tiễn. Do đó, trong thời gian tới, nội dung tuyên truyền cần được xây dựng theo hướng thiết kế bộ chủ đề chuyên biệt, có lồng ghép video, mô phỏng tình huống và tạo cơ hội cho công nhân thực hành xử lý tình huống, nhằm tăng hiệu quả tiếp thu và chuyển hóa thành hành vi pháp lý đúng đắn trong công việc và đời sống.

Về tần suất, thời điểm và mức độ tiếp cận

Tần suất, thời điểm tổ chức tuyên truyền và mức độ tiếp cận pháp luật của công nhân tại KCN Đình Trám hiện nay còn nhiều bất cập, chưa đáp ứng yêu cầu về phổ cập kiến thức pháp luật trong môi trường lao động công nghiệp hiện đại.

Theo báo cáo của Liên đoàn Lao động tỉnh Bắc Giang giai đoạn 2022–2024, trung bình mỗi doanh nghiệp chỉ tổ chức từ 1–2 buổi tuyên truyền pháp luật. Một số doanh nghiệp lớn có công đoàn mạnh tổ chức nhiều hơn (3–4 buổi), nhưng đa số các doanh nghiệp vừa và nhỏ vẫn chưa thực hiện định kỳ. Tần suất còn phụ thuộc vào đợt cao điểm như “Tháng Công nhân”, “Tuần lễ An toàn vệ sinh lao động”, hoặc khi có sự kiện vi phạm pháp luật xảy ra tại cơ sở.

Các buổi tuyên truyền chủ yếu diễn ra vào giờ nghỉ giữa ca, sau giờ làm việc hoặc vào cuối tuần. Tuy nhiên, nhiều công nhân tranh thủ thời gian này để nghỉ ngơi, dẫn đến sự tham gia không cao. Một số đơn vị đã linh hoạt tổ chức theo nhóm nhỏ, tại nơi làm việc hoặc khu trọ công nhân để tăng tính tiếp cận.

Thực tế, qua khảo sát cả 2 mẫu phiếu với 2 nhóm đối tượng, kết quả đánh giá về tần suất và thời lượng dành cho công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật thì phần lớn phiếu đều cho rằng thi thoảng, thời gian còn hạn chế, thậm chí một số công nhân còn chưa bao giờ được doanh nghiệp tổ chức về công tác này.

Bà Nguyễn Thị Minh Ngọc – Phó Chủ tịch Liên đoàn Lao động tỉnh Bắc Ninh trình bày tham luận tại Hội thảo.

Những kết quả đạt được

Có thể nói, từ khảo sát thực tiễn và thông tin tiếp nhận từ các chuyên gia, nhóm thực hiện đề tài đánh giá công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về lao động tại KCN Đình Trám đạt được một số kết quả nổi bật sau:

Thứ nhất, nhận thức pháp luật của công nhân được cải thiện rõ rệt: Theo số liệu khảo sát, phần lớn công nhân (64%) nhận định kết quả tuyên truyền đạt mức “rất hiệu quả” (11%) và “hiệu quả” (53%), còn lại 31,5% cho là “tương đối hiệu quả” và 4,5% không thấy hiệu quả. Kết quả này cho thấy tuyên truyền, phổ biến pháp luật đã phát huy vai trò tích cực trong việc nâng cao nhận thức công nhân, góp phần tạo chuyển biến nhận thức vững chắc và thay đổi hành vi thực thi của người lao động một cách thực chất.

Thứ hai, chất lượng công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật từng bước được nâng lên. Người làm công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật đảm bảo về kiến thức, trình độ và kỹ năng, phương pháp. Kết quả khảo sát cho thấy: 83,3% cho rằng kiến thức cán bộ là “Tốt, cơ bản đáp ứng được yêu cầu” và 16,7% đánh giá “Rất tốt, đáp ứng đầy đủ”. Đây là điểm tích cực cho thấy trình độ kiến thức pháp luật cơ bản của đội ngũ làm công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật đủ khả năng đáp ứng nhu cầu tuyên truyền hiện tại.

Về kỹ năng: 83,3% cho rằng cán bộ có kỹ năng “Tốt, cơ bản đáp ứng” và 13,3% đánh giá “Rất tốt”, còn lại 3,3% đánh giá chưa tốt. Hầu hết đều có kỹ năng tương đối tốt về giao tiếp, thuyết trình, kỹ năng sử dụng công nghệ (trình chiếu, video, mạng xã hội), kỹ năng giải đáp thắc mắc, xử lý tình huống và kỹ năng nghiên cứu, cập nhật pháp luật, kỹ năng soạn thảo tài liệu, phối hợp làm việc nhóm và sáng tạo.

Thứ ba, công đoàn cơ sở và doanh nghiệp bước đầu có sự chủ động: Một số công đoàn cơ sở tổ chức lồng ghép tuyên truyền pháp luật trong các buổi họp đầu ca, thi tìm hiểu pháp luật nhân ngày thành lập công ty hoặc trong Tháng Công nhân.

Thứ tư, hình thành một số mô hình tuyên truyền mới: Mô hình “Phòng tư vấn pháp luật di động” đã được thí điểm tại 03 doanh nghiệp lớn với tần suất 1 buổi/tháng, bước đầu thu hút sự quan tâm và phản hồi tích cực từ công nhân. Tại Công ty TNHH Matsuoka, hơn 400 công nhân đã đến trao đổi trực tiếp các vướng mắc về hợp đồng lao động, nghỉ phép và xử lý kỷ luật trong 6 tháng đầu năm 2024.

Thứ năm, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin: Các hình thức truyền tải pháp luật thông qua mạng xã hội nội bộ (Zalo, Facebook nhóm công nhân) giúp tiết kiệm chi phí và tạo hiệu ứng lan tỏa tốt, đặc biệt với nhóm công nhân trẻ dưới 30 tuổi.

Một số hạn chế, bất cập

Mặc dù đạt được nhiều kết quả tích cực, song công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về lao động tại KCN Đình Trám còn một số hạn chế cần khắc phục như sau:

Một là, tỷ lệ công nhân tiếp cận còn thấp

Theo ước tính từ Liên đoàn Lao động tỉnh Bắc Giang, năm 2024 chỉ có khoảng 40% công nhân tại KCN từng tiếp cận ít nhất một hoạt động tuyên truyền pháp luật. Thực tế, theo kết quả khảo sát của nhóm thực hiện đề tài, một bộ phận công nhân cho biết doanh nghiệp chưa bao giờ tổ chức tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật (chiếm 16,5%).

Hai là, hình thức tuyên truyền đơn điệu, thiếu sáng tạo

Phần lớn vẫn sử dụng các hình thức truyền thống như tờ rơi, pano, buổi truyền thông tập trung. Thiếu vắng các hình thức trực tuyến, tương tác thực tế, video clip sinh động khiến việc tiếp nhận thông tin khô khan, không hấp dẫn đối với công nhân trẻ tuổi.

Ba là, nội dung tuyên truyền, phổ biến chưa thực sự phù hợp nhu cầu của công nhân KCN

Nội dung truyền đạt còn nặng về lý thuyết luật, thiếu các tình huống thực tế, ví dụ minh họa từ chính đời sống lao động. Một số nội dung thiết thực như: tranh chấp hợp đồng, xử lý kỷ luật, nghỉ phép năm, tăng ca, sa thải trái luật… chưa được đề cập đầy đủ hoặc thiếu tính ứng dụng.

Bốn là, thiếu đội ngũ tuyên truyền viên chuyên nghiệp

Phần lớn cán bộ tuyên truyền là kiêm nhiệm, chưa được đào tạo bài bản về kỹ năng truyền thông pháp luật trong môi trường công nghiệp, thiếu sự xuất hiện của luật sư, chuyên gia pháp lý tại hiện trường.

Năm là, thời gian tổ chức chưa phù hợp

Các hoạt động tuyên truyền thường tổ chức vào giờ hành chính, trùng thời gian làm việc hoặc ca nghỉ của công nhân. Thiếu linh hoạt trong bố trí lịch tuyên truyền ngoài giờ, đầu ca, hoặc thông qua hình thức tự học có hướng dẫn.

Sáu là, cơ chế phối hợp và đánh giá hiệu quả còn yếu

Công tác phối hợp giữa các cơ quan, địa phương và doanh nghiệp trong thực hiện tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật cho công nhân chưa thực sự tốt (53,3% ý kiến cho rằng công tác phối hợp chưa tốt, thiếu đồng bộ). Đây là thách thức quan trọng ảnh hưởng đến hiệu quả tuyên truyền, đòi hỏi các bên cần tăng cường trao đổi, kết nối, xây dựng cơ chế phối hợp thống nhất và liên tục.

Nguyên nhân của những hạn chế, bất cập

Qua phân tích tình hình thực tế cũng như dựa trên kết quả khảo sát, có thể nhận thấy một số nguyên nhân chủ yếu như sau:

Nhận thức chưa đầy đủ của một bộ phận lãnh đạo doanh nghiệp và công nhân: Một số doanh nghiệp vẫn xem việc tuyên truyền pháp luật là nhiệm vụ phụ, chưa thực sự quan tâm đầu tư. Về phía công nhân, tâm lý e ngại, thiếu hứng thú với kiến thức pháp luật cũng ảnh hưởng đến mức độ tiếp cận.

Đặc thù lao động theo ca và áp lực sản xuất cao khiến công nhân khó sắp xếp tham gia các buổi tuyên truyền trực tiếp.

Đội ngũ tuyên truyền viên còn hạn chế, chưa được đào tạo bài bản về kỹ năng sư phạm pháp lý hoặc phương pháp truyền thông phù hợp với đặc thù công nhân trong môi trường công nghiệp.

Thiếu cơ chế phối hợp, giám sát và đánh giá hiệu quả. Đồng thời, chưa có hệ thống theo dõi, đo lường và tổng kết hiệu quả phổ biến, giáo dục pháp luật một cách định kỳ, dẫn đến khó điều chỉnh hoạt động cho phù hợp.

Nguồn lực triển khai còn hạn chế, nhiều đơn vị không đủ điều kiện để tổ chức hoạt động tuyên truyền thường xuyên, quy mô lớn.

Từ việc phân tích các nguyên nhân trên cho thấy, muốn nâng cao hiệu quả tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật tại KCN Đình Trám, cần tiếp cận tổng thể, đồng bộ cả về nhận thức, cơ chế tổ chức, năng lực đội ngũ và điều kiện vật chất đi kèm. Việc giải quyết có hệ thống các vấn đề này là điều kiện tiên quyết để nâng cao hiệu quả, tính lan tỏa và bền vững của công tác tuyên truyền pháp luật cho công nhân tại KCN Đình Trám trong thời gian tới./.