Mô hình kiểu “nhà thầu độc lập” chưa chết nhưng có thể đang ở ngã rẽ

Biểu tình phản đối Uber ở New Orleans (Mỹ). Nguồn: CNBC

Đòn giáng mạnh vào Uber

Tòa án Tối cao Vương quốc Anh đã nhất trí phán quyết một nhóm tài xế Uber là NLĐ chứ không phải là những người tự kinh doanh. Với phán quyết này, Tòa án Tối cao đã chấm dứt cuộc chiến pháp lý kéo dài 5 năm. Tư cách “NLĐ” theo luật của Anh là một hình thức tự làm, nhưng được đảm bảo các quyền cơ bản như lương tối thiểu, lương ngày nghỉ lễ và sự bảo vệ chống lại phân biệt đối xử. Điều quan trọng là, loại việc làm trung gian này cũng mở ra các quyền công đoàn cơ bản cho NLĐ. Điều này đã giáng một đòn mạnh vào mô hình việc làm hợp đồng “nhà thầu độc lập” của Uber.

Tòa án kết luận rằng không có ngôn ngữ hợp đồng nào mô tả tài xế là "nhà thầu độc lập" có thể làm xói mòn mục đích của luật việc làm, cụ thể là bảo vệ những NLĐ dễ bị tổn thương, những người có ít hoặc không có khả năng thương lượng đối với một bên có quyền lực kiểm soát công việc của họ. Tòa án cũng khẳng định luật việc làm ngăn cản người sử dụng lao động với một vị thế thương lượng mạnh hơn không được ký hợp đồng trái với các biện pháp bảo vệ này.

Uber bác bỏ tầm quan trọng của vụ kiện khi tuyên bố rằng phán quyết chỉ áp dụng với một “nhóm nhỏ tài xế” mặc dù có hàng ngàn tài xế khác đang chờ ngày ra tòa để có phán quyết. Tuy nhiên, trong vòng ba tuần, Uber nói rằng họ sẽ coi tất cả các tài xế ở Anh là NLĐ và trả cho họ mức lương tối thiểu quốc gia, lương hưu và lương ngày nghỉ lễ. Tuyên bố này của Uber cho thấy rõ ràng là họ không thực hiện theo đúng phán quyết. Tòa án tối cao đã phán quyết rằng tài xế phải được trả tiền cho toàn bộ thời gian họ đăng nhập vào ứng dụng Uber và sẵn sàng có thể đặt xe. Tuy nhiên, Uber chỉ trả tiền cho các tài xế khi họ đã chấp nhận một chuyến đi, nghĩa là bị mất khoảng 40% đến 50% thu nhập.

London là một trong những thị trường quan trọng của Uber. Ảnh: EPA/EFE

Thách thức cuộc chơi đánh đổi giữa “linh hoạt” và “bảo đảm việc làm”

Tư cách NLĐ của tài xế Uber cho họ tiếp cận các quyền công đoàn, mở đường tham gia vào thương lượng tập thể. Đây là một thành công, xóa bỏ ác cảm của Uber đối với các tổ chức công đoàn độc lập. Các tài xế Uber giờ đây cũng có quyền được đại diện trong các khiếu nại và kỷ luật cũng như được bảo vệ theo luật định đối với việc tố cáo.

Quyết định của Tòa án Tối cao đã buộc Uber phải thay đổi mô hình kinh doanh tại Anh, nhưng điều này không phải là dễ dàng. Ở Mỹ, khi cơ quan lập pháp của Bang California thông qua Luật số 5 (AB-5) khiến việc “phân loại sai” NLĐ trở nên khó khăn hơn, Uber cùng với các nền tảng lao động kỹ thuật số khác đã chi tới 111 triệu đô la vận động thành công Dự luật 22 để đảo ngược dự luật AB-5.

Với Dự luật 22, những người tài xe kiếm được ít hơn nhiều so với theo Luật AB-5, đồng thời không thể tự xác lập mức lương như những NLĐ tự do thực sự. Dự luật 22 cũng đã cho phép các nền tảng chơi trò chơi hệ thống để từ chối NLĐ một phần lợi ích có sẵn theo chương trình.

Tại Pháp, sau khi Tòa án Tối cao ra phán quyết rằng tài xế Uber là nhân viên vào năm 2020, Uber đã không thay đổi cách của mình. Khi Tòa án bang Geneva tuyên bố UberEats là công ty tuyển dụng và phải thuê lái xe, Uber đã thành lập một công ty bên thứ ba để thuê lái xe, do đó đẩy ra ngoài các nghĩa vụ lao động của mình. Có một danh sách dài các ví dụ tương tự từ các khu vực pháp lý khác nhau về việc Uber đã phớt lờ các quy định và quyết định của tòa án.

Các tài xế Uber, thành viên công đoàn lái xe và vận chuyển dựa trên ứng dụng (ADCU), ăn mừng khi nghe phán quyết của tòa án qua một máy tính bảng bên ngoài Tòa án Tối cao ở London ngày 19/2/2021.

Con đường phía trước

Có lẽ mối quan tâm nhất hiện nay là Uber sẽ sử dụng quyết định về tư cách “NLĐ” ở Anh như thế nào để vận động hành lang cho phân loại việc làm “loại thứ ba” bên ngoài nước Mỹ. Uber đã tuyên bố rằng tư cách “NLĐ” của Vương quốc Anh ủng hộ việc vận động cho mô hình “nhà thầu độc lập +”, tức là mô hình tự kinh doanh nhưng được các biện pháp bảo vệ xã hội hạn chế (mặc dù cách đây vài tuần, họ đã tuyên bố điều ngược lại). Uber cũng đang thúc đẩy các tiêu chuẩn kiểu Dự luật 22 của Mỹ ở châu Âu trước kế hoạch của Liên minh châu Âu nhằm cải thiện điều kiện làm việc trong kinh tế nền tảng.

Một mưu đồ khác của Uber là ủng hộ “thương lượng theo ngành”, trên thực tế không liên quan gì đến thương lượng tập thể ngành theo nghĩa chặt chẽ của thuật ngữ này. Theo mô hình của Uber, những NLĐ bị phân loại sai sẽ buộc phải thương lượng từ con số 0 để đạt được mức tối thiểu theo luật định. Hơn nữa, Uber đã cố tình im lặng về danh tính của đối tác thương lượng và phạm vi thương lượng. Uber bổ sung khái niệm thương lượng theo ngành cho các mục đích quan hệ công chúng trong khi các nền tảng khác như JustEat và Foodora đang đàm phán các thỏa thuận tập thể với các công đoàn độc lập.

Kiện tụng chiến lược sẽ luôn cần thiết và thật vui khi thấy các tuyên bố chống lại Uber ở Kenya, Nam Phi và New Zealand cùng những nơi khác. Thực tế vẫn là hơn 60% dân số có việc làm trên thế giới làm việc trong nền kinh tế phi chính thức và các hình thức việc làm phi tiêu chuẩn tiếp tục gia tăng. Liệu đã đến lúc thay đổi khuôn khổ quan hệ việc làm truyền thống? Phán quyết của Tòa án Tối cao tại Vương quốc Anh khẳng định xác lập mối quan hệ việc làm vẫn là phương tiện phù hợp để bảo vệ việc làm cho NLĐ đi kèm với việc công nhận tất cả NLĐ đều được hưởng các quyền cơ bản đã được thiết lập phổ quát.

London là một trong những thị trường quan trọng của Uber. Ảnh: EPA/EFE

(Theo ITUC)

Công đoàn hỗ trợ tiền ăn cho lực lượng y tế chống dịch tại 19 tỉnh, thành phía Nam Thường trực Đoàn Chủ tịch Tổng LĐLĐ Việt Nam quyết định hỗ trợ tiền ăn tăng cường dinh dưỡng cho lực lượng y tế đang ...

Công đoàn Y tế Việt Nam: Khẳng định vai trò của công đoàn trong "cuộc chiến" chống dịch “Thời gian qua, có thể nói Công đoàn ngành Y tế là công đoàn gặp nhiều khó khăn nhất trong bối cảnh dịch bệnh Covid-19. ...

Nhu cầu và giải pháp phát triển công đoàn tại cơ sở y tế ngoài công lập Tính đến cuối năm 2018, cả nước ta có hơn 240 bệnh viện tư, hơn 35.000 phòng khám đa khoa, chuyên khoa tư nhân; 66.910 ...