AI và những góc khuất nhân sinh: Bài 3 - Rượu, tình và những chiếc bẫy trên màn hình

Nồi lẩu 99k và nỗi buồn "thịt bạc nhạc"

Cuối tuần tại khu công nghiệp ở Thái Nguyên, nhóm của anh Trung góp tiền tổ chức "tiệc tươi". Gọi là tiệc, nhưng thực chất là nồi lẩu 99k lõng bõng nước cùng những miếng "thịt bạc nhạc" không rõ nguồn gốc, kèm theo chai rượu táo mèo đục ngầu, sặc mùi cồn pha hóa chất.

Mỗi người góp 40 nghìn đồng. Thay vì bữa cơm đạm bạc 20 nghìn ngày thường, họ cho phép mình "vung tay" thêm chút đỉnh để mua lấy cảm giác lâng lâng.

Đời sống văn hoá thiếu thốn, khiến công nhân dễ tìm đến rượu. Ảnh: Nhật Nam

"Xa nhà, cô đơn, muốn vào trung tâm xem phim, uống cà phê thì tốn tiền trăm, tiền triệu. Thế nên, niềm vui của chúng tôi chỉ gói gọn trong ba thứ: Rượu táo mèo, bao cao su và cái điện thoại", anh Hưng - bạn cùng xưởng với Trung cười chua chát.

Câu nói của anh Hưng phản ánh một thực tế được số liệu chứng minh: Theo báo cáo năm 2020, trung bình mỗi người Việt tiêu thụ hơn 15 lít cồn/năm. Tại các khu công nghiệp, tỷ lệ này còn cao hơn bởi rượu là phương thức giải trí rẻ tiền nhất, dễ tiếp cận nhất để "giết" thời gian và nỗi buồn.

Tình yêu vội vã và những hệ lụy đau lòng

Bên cạnh rượu, sự thiếu thốn tình cảm đẩy nhiều công nhân trẻ vào những mối quan hệ "sống thử" vội vàng như cách họ tăng ca.

Tại các khu trọ quanh KCN Sài Đồng (Hà Nội), không khó để bắt gặp những cặp đôi "góp gạo thổi cơm chung" trong những căn phòng 10m2. Chị Nhung và anh Tuấn là một ví dụ. Từ đồng hương thành người yêu, rồi về ở chung để san sẻ tiền phòng. Nhưng kiến thức về sức khỏe sinh sản lại tỷ lệ nghịch với nhu cầu tình cảm. Quan niệm "bao cao su chỉ dành cho gái bán hoa" khiến chị Nhung phải đối mặt với việc dùng thuốc điều hòa kinh nguyệt liên tục - một cách nói tránh của việc phá thai nội khoa.

Nghiên cứu năm 2020 tại Bắc Ninh chỉ ra: chỉ 38,1% lao động di cư có kiến thức tình dục an toàn đầy đủ. Sự thiếu hụt không gian văn hóa lành mạnh đã đẩy họ vào những lựa chọn giải trí bản năng, để lại hậu quả dai dẳng về sức khỏe và tinh thần.

Một góc nhà trọ của công nhân. Ảnh: Nhật Nam

Khi AI thành "kẻ săn mồi" trên màn hình điện thoại

Nếu rượu và tình dục không an toàn bào mòn thể xác, thì chiếc điện thoại thông minh – vật bất ly thân của công nhân – đang âm thầm "móc túi" và thao túng tâm trí họ thông qua các thuật toán AI.

Hương, cô công nhân được gọi là "Hương khù khờ", sau giờ làm chỉ biết dán mắt vào màn hình. AI của Facebook, TikTok nhanh chóng "học" được hành vi của Hương: một người đang túng thiếu, có nhiều thời gian rảnh và đang tìm kiếm thu nhập thêm.

Ngay lập tức, hàng loạt quảng cáo "Việc nhẹ lương cao: Xâu hạt cườm về nhà làm" hiện lên newfeed của chị. Tuần đầu, chị nhận được 300 nghìn đồng tiền công – "mồi nhử" ngọt ngào. AI tiếp tục đẩy các thông báo giục giã, khan hiếm giả tạo, khiến Hương dốc hết 2 triệu đồng (1/4 tháng lương) để đặt cọc. Và rồi, trang Facebook biến mất, để lại tiếng "tút... tút" vô vọng.

Bi kịch hơn là trường hợp của chị T.N. Con ở quê bị gãy tay cần tiền phẫu thuật, chị lên mạng tìm vay. Các thuật toán quảng cáo của "tín dụng đen" lập tức tiếp cận chị. Chỉ cần cấp quyền truy cập danh bạ và ảnh, chị vay được tiền. Nhưng khi lãi mẹ đẻ lãi con lên đến 10 triệu đồng/tháng, những kẻ đòi nợ (sử dụng AI để ghép mặt, tạo video deepfake) đã dùng chính hình ảnh nhạy cảm và danh bạ của chị để khủng bố, bêu rếu. Trong cơn quẫn bách, chị đã từng nghĩ đến việc quyên sinh.

"Dopamine" độc hại từ cờ bạc online

Không chỉ lừa đảo, AI còn dụ dỗ công nhân vào các sới bạc online. Luận án năm 2024 của Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Hà Nội) đã chỉ rõ sự tác động của mạng xã hội đến hành vi lệch chuẩn như đánh bạc qua hình thức "Tài Xỉu", "Bầu Cua".

Với giao diện bắt mắt, âm thanh kích thích và thuật toán được lập trình để "nhả" cho người chơi thắng vài ván đầu (tạo dopamine hưng phấn), AI khiến người chơi tin rằng mình có thể đổi đời sau một đêm. Từ 5-10 ngàn đồng chơi vui như cốc trà đá, nhiều công nhân đã "nướng" sạch cả tháng lương, cắm xe máy, vay nặng lãi lúc nào không hay.

Theo Bộ Công an, 8 tháng đầu năm 2025 đã phát hiện gần 1.500 vụ lừa đảo và đánh bạc qua mạng. Chiếc điện thoại thông minh, lẽ ra là cửa sổ mở ra tri thức, lại trở thành cánh cửa dẫn vào ngõ cụt.

Cần những "lá chắn" văn hóa thực thụ

Các khu công nghiệp mọc lên ngày càng nhiều, đóng góp lớn cho GDP, nhưng đời sống tinh thần của người lao động vẫn là một vùng trũng. Những sân chơi văn hóa thưa thớt, mang tính phong trào không đủ sức cạnh tranh với sự hấp dẫn ma mị của thế giới ảo.

Chúng ta không thể cấm công nhân dùng điện thoại, nhưng cần trang bị cho họ "bộ lọc" để đối phó với những thuật toán AI đang ngày đêm tìm cách khai thác điểm yếu của họ. Và quan trọng hơn, cần trả lại cho họ một đời sống thực với những niềm vui thực, để họ không phải vùi mình vào men rượu hay những giấc mơ đổi đời ảo ảnh trên màn hình LED.